"Kelime-i şehadetin iki kelâmı birbirine şahittir. Birincisi ikincisine burhan-ı limmîdir; ikincisi birincisine burhan-ı innîdir." İzah eder misiniz?
Değerli Kardeşimiz;
Burhan-ı limmî: Kanunlardan hâdiselere, müessirden esere, sebeplerden neticelere yapılan istidlâldir yani delil getirme şeklidir. Ateşin dumana delil olması gibi.
Peygamber Efendimiz (asm)'in peygamber olmasına en büyük şahid ve delil Allah’tır. Allah’ın Peygamberini vahiy, kitap ve mu’cizeler ile te’yid etmesi burhan-ı limmî oluyor.
Burhan-ı innî: Hâdiselerden kanunlara, eserden müessire, neticelerden sebeplere yapılan istidlâldir. Dumanın ateşe delil olması gibi.
“Ateşin dumânâ olan delaleti gibi, müessirden esere yapılan istidlale “bürhan-ı limmî” denildiği gibi; dumanın ateşe olan delaleti gibi, eserden müessire olan istidlale de “bürhan-ı İnnî” denir. Bürhan-ı İnnî, şübhelerden daha sâlimdir.” (İşaratü’l-İ’caz)
Su kaynağının nehre olan işareti burhan-ı limmî olurken, nehrin su kaynağına olan işareti de burhan-ı İnnî oluyor. Limmî yukarıdan aşağı inen bir delil iken, İnnî ise aşağıdan yukarı çıkan bir delildir.
Bürhan-ı limmî, Allah’ın isim ve sıfatlarından hareketle mahlûkat âlemi hakkında hüküm verme yoludur. Meselâ, “Mademki Allah Alîmdir, Hakîmdir, öyle ise yaptığı her işinde ve yarattığı her eserinde sonsuz hikmetler vardır.” diyen insan, bu hükmüyle müessirden yani eseri yapan zâttan esere intikal edilmiştir.
Bir mahlûku inceleyip, ondaki hikmetleri, faydaları görüp, “Bu eserine böyle hikmetler takan Allah, elbette sonsuz bir hikmet sahibidir.” diyen insan ise eserden müessire intikal etmiş ve Allah’ın Hakîm olduğunu, eserindeki hikmetlerde okumuştur. Bu adamı, Allah’ın Hakîm olduğu hakkında hiç kimse şüpheye düşüremez. Çünkü bu hükme bizzat inceleyerek, hikmetleri görerek, bilerek varmıştır.
Peygamber Efendimiz (asm)'in eşsiz ahlâkı, göstermiş olduğu fiilî mu’cizeler, kısa bir zamanda içtimaî ve siyasî her sahada yapmış olduğu azim inkılabların hepsi, en büyük davası olan tevhide en büyük birer delil ve ispattır.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
