"Kesretçe tevatür derecesindedirler, keyfiyetçe icma kuvvetindedirler." İzah eder misiniz, "tevatür" ve "icma" ne demektir, farkları nedir?

Değerli Kardeşimiz;

"Şahitler, muhbirler ise, mesleklerinde, meşreplerinde, mezheplerinde muhtelif oldukları halde, kemâl-i ittifakla şu meselenin esasında müttehiddirler. Kesretçe tevatür derecesindedirler. Keyfiyetçe icmâ kuvvetindedirler. Mevkice her biri nev-i beşerin bir yıldızı, bir taifenin gözü, bir milletin azizidirler. Ehemmiyetçe şu meselede hem ehl-i ihtisas, hem ehl-i ispattırlar. Halbuki bir fende veya bir san'atta iki ehl-i ihtisas, binler başkalara müreccahtırlar ve ihbarda iki müsbit, binler nâfîlere tercih edilir. Meselâ, Ramazan hilâlinin sübutunu ihbar eden iki adam, binler münkirlerin inkârlarını hiçe atarlar."(1)

Tevatür: Yalanda ittifakları muhal olan bir cemaate dayanan ve içinde yalan ihtimali olmayan kuvvetli haberin, yine yalana ittifakı olmayan bir cemaate aktarılması manasına geliyor. Malumdur ki; üç dört muhtelif yoldan gelenler, aynı hâdiseyi söyleseler, o hâdise kesinlik kazanır ve o hâdise hakkında şek ve şüphe edilmez.

Hayatlarında en ufak bir yalana dahi tenezzül etmemiş yüz yirmi dört bin peygamberin, "Öldükten sonra sonsuz bir hayat olacaktır." demeleri kuvvetli bir tevatürdür.

İcma; bir konuda fikir birliğine varmak manasına geliyor. Ya da bir mesele üzerinde âlimlerin ittihat ve ittifak etmesidir.

İcmanın tevatürden farkı, icmada “ittihat ve ittifak edenlerin aynı zamanda ve aynı mekânda olmalarıdır”. Hâlbuki binlerce peygamber ve evliyalar ayrı zamanlarda ayrı mekânlarda yaşamışlar. Lakin inanç ve itikatlarının birlik ve beraberliği o kadar sağlam ve aynı ki, sanki icmada olduğu gibi aynı mekânda aynı zamanda birlikte olmuşlar ve ittifakla üzerinde uzlaşmaya varmışlar, demektir.

Üstad Hazretleri bu inceliği "keyfiyetçe icma" şeklinde tasvir ediyor. Şayet onların itikat ve ittifak ettiği şeyler batıl olmuş olsa idi, bu kesret ve keyfiyet birliği mümkün olmazdı. Çünkü aslı olmayan batıl bir şey üstünde o kadar zeki ve fâzıl insanların ittifak ve ittihat etmesi, gerçekten muhal ender muhaldir.

(1) bk. Sözler, Onuncu Söz, Dokuzuncu Hakikat.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü