"Mukabele-i bilmisil kaide-i zâlimânesiyle..." cümlesindeki kaideyi izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

“Risale-i Nur'daki şefkat, vicdan, hakikat, hak, bizi siyasetten men'etmiş. Çünkü masumlar belaya düşerler, onlara zulmetmiş oluruz. Bazı zâtlar bunun izahını istediler. Ben de dedim:

Şimdiki fırtınalı asırda gaddar medeniyetten neş'et eden hodgâmlık ve asabiyet-i unsuriye ve umumî harbden gelen istibdadat-ı askeriye ve dalaletten çıkan merhametsizlik cihetinde öyle bir eşedd-i zulüm ve eşedd-i istibdadat meydan almış ki, ehl-i hak hakkını kuvvet-i maddiye ile müdafaa etse, ya eşedd-i zulüm ile, tarafgirlik bahanesiyle çok bîçareleri yakacak, o halette o da ezlem olacak ve mağlub kalacak. Çünki mezkûr hissiyatla hareket ve taarruz eden insanlar, bir-iki adamın hatasıyla yirmi-otuz adamı, âdi bahanelerle vurur, perişan eder. Eğer ehl-i hak, hak ve adalet yolunda yalnız vuranı vursa, otuz zayiata mukabil yalnız biri kazanır, mağlub vaziyetinde kalır. Eğer mukabele-i bilmisil kaide-i zalimanesiyle, o ehl-i hak dahi bir-ikinin hatasıyla yirmi-otuz bîçareleri ezseler, o vakit hak namına dehşetli bir haksızlık ederler.”[1]

Üstteki yazıda koyu renk ile gösterilen kısım, sathî nazarla bakılsa, tenkide sebep olabilir. Gerçi yazının tamamı bir bütün olarak dikkatle okunduğunda tenkide mahal olacak herhangi durum söz konusu değildir. Mektupta mukabele-i bilmisil adı altında “bir-iki adamın hatasıyla yirmi-otuz adamı, âdi bahanelerle vurmak, perişan etmek” gibi yapılan haksızlıklara dikkat çekilmektedir. Ancak bu mâna ifade edilirken; "Mukabele-i bilmisil kaide-i zâlimânesiyle..." denilmesi, ister istemez konuya az çok vakıf olanlarda bazı istifhamlara yol açmaktadır.

Koca Hindistan’ı ve Afrika kıtasını sömüren emperyalist güçler, oralarda tam bir hâkimiyet kurabilmek için; “bize yapılacak en ufak saldırıya en şiddetli bir şekilde mukabele eder, hepinizi perişan ederiz” diyerek insanları tehdit etmiş ve “misillemede bulunma” adı altında vahşetli zulümler işlemişlerdir. Kur'an’a göre ise; “Hiçbir günahkâr başkasının günahını çekmez.”[2]

Esas olan “suçun şahsîliğidir.” Birinin hatasıyla -velev en yakınları da olsa- başkaları cezalandırılamaz.

Mukabele-i bilmisil, misliyle mukabele demektir, bir nevi meşru müdafaa hakkıdır. Mesela kötü söz söyleyene benzeri şeyler söylenebilir, vurana vurulabilir. -Ölçüyü aşmamak şartıyla- dinde bunun yeri vardır. Mesela Kur'an şöyle bildirir:

“Hürmetler (dokunulmazlıklar, saygı gösterilmesi gereken şeyler) kısasa tabidir. Artık kim size haddi aşarsa (saldırırsa), siz de size yaptığının aynıyla ona haddi aşın (yaptığının misliyle cezalandırın) ve Allah’a karşı gelmekten sakının. Bilin ki, Allah müttakilerle beraberdir.”[3]

Âyet, Hudeybiye Musalahası öncesinde Müslümanların Mekke’ye umre için gitmelerinin engellenmesi üzerine inmiştir. Yani “Onlar haram ayın hürmetini çiğneyerek sizi Mescid-i Harama girmekten alıkoydular, siz de onlara misilleme yapın.”

“Bir seyyienin karşılığı, ona denk bir seyyiedir (ona denk bir cezadır). Ama kim affeder ve arayı düzeltirse, onun mükâfatı Allah’a aittir. Şüphesiz O, zalimleri sevmez.”[4]

Yani yapılan bir kötülüğe misliyle, yani ona denk bir fiille karşılık verilir. Ancak, din bir yönüyle hükümler manzumesidir. Küllî kaideler tatbik edilirken, kanunun umumî olmasından yola çıkıldığında zaman zaman suiistimaller olabilmektedir. Mesela; İslam Hukukunda “zaruretler haramı helal kılar” hükmü vardır. Ama bunu mesela “günümüz şartlarında faiz çok yaygın, zaruret halini almış bir durumda, öyleyse ben de faiz alıp verebilirim” şeklinde kullanmak, sınırı aşmak olur.

Benzeri bir şekilde mukabele-i bilmisil kaidesinin hem adilane hem de zalimane istimal edilmesi söz konusudur. Bediüzzaman’ın ifadesi, bunun zalimane istimal edilmesiyle alakalıdır.

Adilane istimal edilmesine şunları misal verebiliriz:

- Hz. Ömer, zimmîden yirmide bir nisbetinde vergi alınmasını düşünmektedir. Civardaki gayr-i Müslim devletlerin Müslüman tüccardan onda bir nisbetinde vergi aldıklarını öğrenince, onlardan aynı nisbette vergi alınmasını emreder.[5]

-Devletler hukukunda vatandaşınızdan vize isteyen devlete siz de vize talebinde bulunur, size ambargo uygulayana siz de ambargo uygularsınız.

Zalimane istimale ise şunları misal verebiliriz:

-Zalim bir topluluk, başka bir topluluğun çocuklarını katletmişse, ceza olarak onların çocuklarını öldürmek.

-Savaş meydanında müsle tabir edilen kulak ve burun kesmek gibi taşkınlıklara misliyle mukabelede bulunmak.

Şu hâdise de buna güzel misaldir: Abdullah b. Âmir, bir savaş sonrasında Hz. Ebû Bekir’e bir düşman liderinin başını getirir. Hz. Ebû Bekir bunu hoş karşılamaz. Abdullah, onların da Müslümanlara böyle yaptığını söyleyince şöyle der: “Farslar’ı ve Bizanslılar’ı mı misal alacağım.”[6]

Mukabele-i bilmisilin tatbikinde, dinin vaz’ ettiği şu kaidelerin nazara alınması gerekir. Yoksa mukabele-i bilmisil yapayım derken, zulme düşme tehlikesi olacaktır:

1- “Zarar verme ve zarara zararla mukabelede bulunma yoktur.”[7]

2-"Zarar izâle olunur."^[8]

3-"Bir zarar kendi misliyle giderilemez."^[9]

Bu kaidelerden birincisi hadis, diğer ikisi ise Mecellenin hükümleridir. Meselâ; birisi komşusunun camını kırsa, ceza olarak onun camını kırmak uygun değildir. Kırılan camın tazmin ettirilmesi gerekir. Birisi borcunu ödemedi ise, bunun bedeli onu öldürmek veya öldürtmek olamaz. Meşru çerçevede borcun telafisine gayret göstermek gerekir.

Dipnotlar:

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü