"Şeriat ile devlet nizamı, makul ve itibari emirlerden oldukları gibi, tabiat dahi itibari bir emir olup, hilkatte, yani yaratılışta cari olan âdetullahtan ibarettir." İzah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

"İtibari" kelimesi, gerçekte var olmadığı halde, varmış gibi işlem gören, öyle kabul edilen, öyle sayılan demektir.

"İtibari emir" haricî bir varlığı olmadığı halde, yani nesnel bir gerçekliğe ve somut bir cisme sahip olmadığı halde, kanun olarak var kabul edilen olgu demektir.

Mesela, suyun kaldırma kanunu bir inek, bir koyun, bir keçi gibi nesnel anlamda yoktur ve haricî bir varlığa sahip değildir. Ama bu kanun akli ve itibari anlamda insanlık tarafından bilinip kabul edilmektedir. İnsanlığın bilip kabul ettiği şey itibaridir, nesnel ve cismani bir şey değildir. Gemileri suyun üzerinde yüzdüren kuvvet, bu itibari olan kanun değil kanun arkasında asıl iş gören ilahi kudrettir.

Devlet ve devlet düzeni de aynı şekildedir. Yani devlet düzeni dediğimiz kavram, nesnel anlamda ve haricî bir cisim olma bakımından yoktur. Ama kanun ve nizam açısından vardır ve insanlar bu nizama uyarak ve bu düzeni varsayarak toplum olabilirler.

Devlet düzeninin varlığı itibaridir haricî değildir. Şayet devlet düzeni haricî bir varlık olmuş olsa idi kocaman absürt bir canavar gibi yer kaplar insanlar ondan dehşete düşer hayat çekilmez olurdu.

Kışlada binlerce askeri hizaya sokan ve bir düzen içinde hareket ettiren şey komutanın emirleri ve direktifleridir. Yoksa her bir asker arasında düzeni sağlamak ve hizaya getirmek için haricî bir ip bağlanmış değildir.

Devlet nizamı, tabiat, suyun kaldırma kanunu, yerin çekim esası gibi tabirler, insanlığın zihin dünyasında kavramsallaştırdığı itibari şeylerdir, haricî bir cisim ve vücutları yoktur. Ama materyalist felsefe bu itibari kavramlara haricî bir vücut rengi vererek yaratma işlemini tabiata ve kanunlara irca ediyor. Yani kışladaki askerlerin düzenli hareket etmelerini komutana değil maddi iplere veriyorlar.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü