"Şu nevi vesvesenin en mühimi budur ki: Vesveseli adam, imkân-ı zati ile imkân-ı zihniyi birbirine iltibas eder." İzah eder misiniz?
Değerli Kardeşimiz;
İmkân-ı zatî: Bir şeyin alabileceği -olabileceği- mümkün haller.
İmkân-ı zihni: Bir şeyin insanın zihninde alabileceği tüm ihtimaller ve imkânlar.
Üstadımız bu konuyu vesvese bahsinde çok mükemmel işliyor ve bu konuda iki misal veriyor:
"Şu nevi vesvesenin en mühimmi budur ki: Vesveseli adam, imkân-ı zatî ile imkân-ı zihnîyi birbiriyle iltibas eder. Yani bir şeyi zatında mümkün görse o şeyi zihnen dahi mümkün ve aklen meşkuk tevehhüm eder. Halbuki ilm-i kelâmın kaidelerindendir ki imkân-ı zatî ise yakîn-i ilmîye münafî değil ve zaruret-i zihniyeye zıddiyeti yoktur. Mesela, şu dakikada Karadeniz’in yere batması, zatında mümkündür ve o imkân-ı zatî ile muhtemeldir. Halbuki yakînen, o denizin yerinde olduğunu hükmediyoruz, şüphesiz biliyoruz. Ve o ihtimal-i imkânî ve o imkân-ı zatî, bize şek vermez, bir şüphe getirmez, yakînimizi bozmaz. Mesela, şu güneş zatında mümkündür ki bugün gurûb etmesin veya yarın tulû etmesin. Halbuki bu imkân yakînimize zarar vermez, şüphe getirmez."(1)
"İmandaki şek meselesi ise, imkân-ı zatîden gelen ihtimaller, o yakîne münâfi değil ve o yakîni bozmaz. İlm-i usul-i dinde kavâid-i mukarreredendir ki, اِنَّ اْلاِمْكَانَ الذَّاتِىَ لاَيُنَافِى الْيَقِينَ الْعِلْمِىَ Meselâ, Barla Denizi su olarak yerinde bulunduğuna yakînimiz var. Halbuki, zâtında mümkündür ki, o deniz, bu dakikada batmış olsun. Ve batması mümkinattandır. Bu imkân-ı zatî, madem bir emareden neşet etmiyor; zihnî bir imkân olamaz ki, şek olsun. Çünkü, yine ilm-i usul-i dinde bir kaide-i mukarreredir ki, "Bir emâreden gelmeyen bir ihtimal-i zâtî ise, bir imkân-ı zihnî olmaz ki şüphe verip ehemmiyeti olsun."(2)
Dipnotlar:
1) bk. Sözler, Yirmi Birinci Söz, İkinci Makam.
2) bk. Lem'alar, On Üçüncü Lem'a.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
Yorumlar
"Karadeniz’in yere batması,"
Günlük olarak "deniz battı" ifadesi hiç duymadım. Burada denizin kuruması anlamında mı, yada bir anda denizin suyu yer altına geçti gibi birşey mi bu?
Günlük kullanımımda özümseyerek kullanmak için soruyorum.
Allah razı olsun