"Vâhidiyetteki sikke-i ehadiyeti nazara veriyor ki, o sikkenin üç mühim ukdesini irae eden, Bismillahirrahmanirrahim’dir." cümlesini izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

Vâhidiyet ve ehadiyet, ikisi de Allah’ın birliğini ifade eder. Ancak vâhidiyet, Allah’ın umum kâinattaki birlik tecellisini, ehadiyet ise, kâinat içindeki her bir varlıkta görünen birlik tecellisini ifade eder.

Mesela; küçük ayna parçalarından bin tanesini yan yana koyup büyük bir ayna meydana getirsek, Güneş'in bu aynalarda iki türlü görüntüsü olur. Biri, parçalardan oluşan aynanın bütününde görünen tek bir görüntü, diğeri ise o bin parçanın her birinde görünen ve Güneş'i olduğu gibi gösteren birlik görüntüleri. Fakat parçalardan oluşan aynanın çapı ihata edemeyeceğimiz kadar büyütülse, aynanın tümünde görünen görüntüyü, biz de ihata edemeyiz ve o görüntü hakkında tam bir bilgiye sahip olamayız. Ancak, aynayı oluşturan parçaların her birindeki görüntüyü rahatlıkla görebilir ve güneş hakkında bilgi edinebiliriz.

Allah’ın da kâinatta iki türlü birlik tecellisi vardır. Biri kâinatın bütününde, diğeri ise kâinatı meydana getiren her bir varlıkta görünen birlik tecellisi. Kendisini tanımakla vazifeli kıldığı kulları, onu bilmede ve tanımada güçlük çekmesinler diye vahîdiyetle beraber ehâdiyet tecellisini de göstermektedir.

Kâinat bir bütün olarak Allah’ın birliğini gösterdiği gibi, her bir varlık da kâinatın bir misal-i müsağğarı (küçük bir özeti) olmak cihetiyle, onun birliğini göstermektedir.

Vâhidiyet, bütün kâinatın birinin olması, bir elden çıkmasıdır. Cenab-ı Hakk’ın vâhidiyet ile tecellisi umumi; ehadiyet ile tecellisi ise, hususidir.

Ehadiyet, Cenab-ı Hakk’ın her bir şeydeki birlik tecellisidir. Mahir bir sanatkârın yaptığı her bir eser, o sanatkârı gösterir. Eğer o sanatkâr, her bir eserine kendine has taklit kabul etmez mühürler vurmuşsa, o eserler, “Beni ancak falan sanatkâr yapabilir.” diye ilan ederler. Kâinattaki her bir varlık üzerinde de Cenab-ı Hakk'ın taklid kabul etmez bir mührü vardır. Bir çiçeği yaratmak için de bir insanı yaratmak için de kâinatın tümüne hükmeden bir kudret ve irade lazımdır. Bu âlemde “Her şey her şeyle bağlıdır. Bir şey her şeysiz yapılmaz. Bir şeyi halk eden, her şeyi halk etmiştir.” (Mesnevî-i Nuriye, Nokta.)

İşte yaratılmış her bir eserdeki bu hususi mühür, Cenab-ı Hakk’ın bir olduğunu bildirir.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü