"Bazen Kur'an Cenab-ı Hakk'ın fiillerini tafsil ediyor; sonra bir fezleke ile icmal eder." İzah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

"Evet, Kur’ân-ı Mu’cizü’l-Beyan, bazan âyât-ı kudreti âyetlerde basteder, sonra içerisinden esmâyı çıkarır. Bazan mensucat toplar gibi açar, dağıtır; sonra toplar, esmâda tayyeder. Bazan da ef’âlini tafsil ettikten sonra, isimler ile icmal eder. Bazan da, halkın a’mâlini tehdidâne söyler; sonra rahmete işaret eden isimler ile tesellî eder. Bazan da bazı makasıd-ı cüz’iyeyi zikrettikten sonra, o makasıdı takdir ve ispat için, burhan olarak kavâid-i külliye hükmünde olan isimleri zikrediyor. Bazan da maddî cüz’iyatı zikreder, sonra esmâ-i külliye ile icmal eder. Ve hâkezâ..." (Mesnevî-i Nuriye, Onuncu Risale.)

Fezlekelerin mana ve muhtevasına en uygun ve en ağırlıklı isimler tercih ediliyor. Ya da konular bu isimlerin mana ve hükümlerine hizmet için seçiliyorlar.

Kur’an’ın en büyük gayesi, Allah’ı isim ve sıfatları ile tanıtmaktır. Bu yüzden hem seçilen konu hem konunun hülasa edilmesi hem de birkaç isme bağlanması bu gayeye matuftur.

"Evet, Kur'ân-ı Mucizü'l-Beyan, bazen âyât-ı kudreti âyetlerde basteder, sonra içerisinden esmâyı çıkarır."

Kudret ayetleri, kâinattaki yaratmalardır. Kur’an bu yaratmalardan misaller vererek, en sonunda ondan isimleri çıkarıyor. Mesela, canlıların rızıklarından misaller getirip en nihâyetinde Rezzak ismini çıkarıyor.

"Bazen mensucat toplar gibi açar, dağıtır; sonra toplar, esmada tayyeder."

Bazen de mahlukatı bir top kumaş gibi açar, sergiler en sonunda bir isimde yeniden toplar. Mesela, eşyanın menfaat ve hikmetlerini genişçe zikreder, en nihayetinde Hakim isminde toplar.

"Bazen da ef'âlini tafsil ettikten sonra, isimlerle icmal eder."

Bir fiil genişçe izah edildikten sonra bir isim ile hulasa edilir. Mesela, kâinattaki temizleme ve tanzifat fiilleri genişçe tafsil edildikten sonra Kuddüs ismi ile hulasa edilmesi gibi.

"Bazen da halkın a'mâlini tehdidâne söyler; sonra rahmete işaret eden isimlerle tesellî eder."

Bazen de insanları amel noktasından ikaz edip tehdit eder, sonra nereye sığınılması gerektiğini göstermek için rahmet ve af kapısı gösterilir...

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü