"Esmâ-i İlâhiye" ve "Sıfât-ı Samedâniye" Allah'ın isim ve sıfatları denilince ne anlamak gerekiyor; isim nedir, sıfat nedir?

Değerli Kardeşimiz;

Cenâb-ı Hakk’ın aynı, gayrı, ne aynı ne de gayrı olmak üzere üç çeşit sıfatı vardır.

Aynî sıfatlar; Allah’ın selbî sıfatlarına denir. Bunlar Vücûd, Kıdem, Beka, Vahdâniyet, Muhâlefetünli’l-havâdis, Kıyâm bi-Nefsihi’dir. Bu tenzihî sıfatlar iş ve icraat yapmazlar, onun için Allah’ın Zât-ı Akdes’inin aynı kabul edilmişlerdir.

Mesela; Vücûd sıfatı Allah’ın Zât’ının varlığını ifâde eden bir sıfattır, onun zıddı olan ademi, yani yokluğu bertaraf eder. Kıdem, başlangıçtan münezzeh olmasını gösterir. Bekâ ise, sonu olmamayı ifâde eder.

Gayrî sıfatlar; Allah’ın fiilî olan sıfatlarına denir. Fiilî isimler sonsuzdur.

İmam Maturudîye göre Cenâb-ı Hakk’ın sekiz, Eş’arî’ye göre yedi sübutî sıfatı vardır. Bu sıfatlarla icra edilen fiiller ise sonsuzdur. Meselâ, Allah rızık yaratmayı irade ettiğinde bu sıfatlarla “terzik-rızıklandırma” fiilini icra eder ve Rezzak ismini tecelli ettirir. Sûret vermek irade ettiğinde, yine aynı sıfatlarla “tasvir” fiilini icra ederek Musavvir ismini tecellî ettirir.

Böyle sayılamayacak kadar çok fiil ve her birinin de yine sayılamayacak kadar çok tecellî mertebeleri vardır.

Bu fiilî sıfatların sınırsız olması, Allah’ın Kudret sıfatının muhtelif mevcudattaki muhtelif tecelliyatından ileri geliyor. Mesela; Allah’ın Kudret sıfatı bir çekirdeğin açılmasında tecellî ederken Fettâh ismini, bir canlının ölümünde Mümit ismini, bir hayat bahşederken Muhyî ismini, canlılara rızık verirken de Rezzâk ismini, hastalara şifa ihsan ettiği zaman da Şafi ismini ve namını alıyor ve hâkeza...

Bu isimlerin menba ve esası yedi sıfat olan hayât, ilim, irâde, kudret, sem, basar ve kelâm sıfatlarıdır.

Mesela, Kudret sıfatı bir an kâinattan çekilse isimlerde dâhil her şey helak olur. Sıfat ile fiilî isimleri karıştırmamak gerekir. Sıfatlar her şeyi kuşatarak tecellî ediyorlar, ama her tecellî ve fiile bir isim vermek mümkün değildir.

Öfke ve gayz gibi fiillerin fiilî isimlerine Celal, Müntakim, Kahhar gibi isimleri misal olarak verebiliriz. Şerrin yaratılmasında Allah’ın Hâlık ismi tecellî eder. Malum, şerrin yaratılması şer değil, kesbedilmesi şerdir.

Ne aynî, ne de gayrî olan sıfatlar ise; Allah’ın Zâtî ve Sübûtî olan sıfatlarına denir. Bunlar Hayât İlim, İrâde, Kudret, Tekvin, Sem, Basar ve Kelâm’dır.

Bu sıfatlar selbî ve gayrî sıfatlar gibi tenzihî sıfatlar değildirler. Allah’ın Zât’ından başka mâna ve esasları olan, fakat O’ndan da müstakîl olmayan sıfatlardır. Onun için ne ayn, ne gayr mânasını ifâde eden Allah’ın Zât-ı Akdes’ine âid ve O’nunla kâim sıfatlar denilmiştir. Ne o, ne de onsuz olabilir.

Allah’ın Hayat sıfatı hariç, diğer altı sıfatı kâinatta doğrudan tecellî ediyor. Hayat sıfatı ise Muhyi isminin vasıtası ile tecellî ediyor. Kelam âlimleri Hayat sıfatının doğrudan değil, dolaylı olarak tecellî ettiğini ifade etmişlerdir.

Hülasa, bütün fiilî isimlerin hakiki faili Kudret sıfatıdır. Kudret tecellî ettiği yere göre isimlendiriliyor.

Bu yedi ya da Matürîdiye göre sekiz sıfat asla değişmezler. Rezzak, Mümit, Muhyi, Fettah,.. gibi sayısız fiilî isimlerin temeli, esası bu yedi sıfattır. Yani bizim doksan dokuz isim ya da cevşendeki bin bir isim dediğimiz bütün isimler, bu yedi sıfatın tecellileri ve onun ile kaim olan vasıflardır. Asıl ve değişmez olan bu yedi sıfattır. Altı olan selbî sıfatlar ise Allah’ın Zâtı hakkında imkânsız olan batıl vasıfların tasfiyesinde kullanılan manevî ve tenzihî sıfatlardır.

Kudret sıfat, Rezzak isimdir. İlim sıfat, Muhyi isimdir. İsimleri tecelli sayısınca arttırmak mümkün iken, yedi sıfatın adedini çoğaltmak mümkün ve caiz değildir.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü