"Evet, şu ayet-i kerime, kıyasat-ı mantıkıye içinde, kıyas-ı istisnai kısmının en kuvvetli ve kat’î bir kıyasıdır." İzah eder misiniz? Mantıkla alakalı olmayan başka kıyaslar da mı var?

Değerli Kardeşimiz;

Kıyas, mantık ilminde iki şeyi benzeterek veya mukayese yaparak bir hükme ve neticeye ulaşmaya çalışmaktır. Doğru ve kesin olan iki hükümden üçüncü bir hükmü çıkarmak manasına da gelir. İki kesin hükümden çıkan üçüncü hüküm de kesinlik kazanır. Bu kıyas metodunda, çok kıyaslama usulleri ve tarzları vardır. Bu tarz ve metotlardan kesinliğe en yakın olanı "kıyas-ı istisna" denilen kıyaslama metodudur.

Kıyas-ı İstisna: Bir hükmün neticesinin aynı veya nakzı (tersi), mukaddemelerinden birinde bilfiil zikredilirse, ona kıyas-ı istisnai denilir. Başka bir tabirle; neticesi veya zıddı bizzat kendisinde zikredilen kıyas.

"Eğer bu, cisim ise, mutlaka bir yer tutar." veya "Güneş doğmuş ise, gündüz olmuştur." gibi. "Gündüz değilse o zaman Güneş doğmamıştır." misali de nakzı yani tersine bir kıyastır. Bu kıyas tarzının kuvvetli bir delil kadar katiyeti vardır ve kesin hüküm bildirir.

Üstat Hazretleri bu kıyas tarzını şu ayete tatbik ediyor:

قُلْ اِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّٰهَ فَاتَّبِعُونِى يُحْبِبْكُمُ اللّٰهُ ["De ki: Eğer Allah'ı seviyorsanız bana uyun ki, Allah da sizi sevsin." (Ali İmran, 3/31)] ayet-i azîmesi, ittiba-ı sünnet ne kadar mühim ve lazım olduğunu pek kat'î bir surette ilan ediyor. Evet, şu ayet-i kerime, kıyâsât-ı mantıkıye içinde, kıyas-ı istisnai kısmının en kuvvetli ve kat'î bir kıyasıdır. Şöyle ki:"

"Nasıl mantıkça kıyas-ı istisnai misali olarak deniliyor: 'Eğer güneş çıksa gündüz olacak.' Müsbet netice için denilir: 'Güneş çıktı. Öyleyse netice veriyor ki, şimdi gündüzdür.' Menfi netice için deniliyor: 'Gündüz yok. Öyleyse netice veriyor ki, güneş çıkmamış.' Mantıkça, bu müsbet ve menfi iki netice katidirler."

"Aynen böyle de şu ayet-i kerime der ki: Eğer Allah'a muhabbetiniz varsa, Habibullaha ittibâ edilecek. İttibâ edilmezse, netice veriyor ki, Allah'a muhabbetiniz yoktur. Muhabbetullah varsa, netice verir ki, Habibullahın Sünnet-i Seniyyesine ittibâı intaç eder."

"Evet, Cenâb-ı Hakka iman eden, elbette ona itaat edecek. Ve itaat yolları içinde en makbulü ve en müstakimi ve en kısası, bilaşüphe, Habibullah'ın gösterdiği ve takip ettiği yoldur." (Lem'alar, On Birinci Lem'a, Beşinci Nükte.)

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü