"Her hâdi zat mühdî olamaz." mı?

Değerli Kardeşimiz;

Hâdi; kelime olarak; hidayet üzere giden, hidayete ermiş kimse demektir.

Mühdi ise kendisi hidayet üzere olmakla beraber, başkalarının hidayetine vesile olan kimseye denir.

Her hidayet üzere olan kimse, başkalarının da hidayetine vesile olur demek, yanlış olur. Zira bazı zatlar vardır ki, kendisi hidayet üzeredir, ama bir başkasına hidayeti aktaracak selahiyet ve kabiliyet kendisinde olmayabilir.

Gayet maharetli bir duvar ustası düşünelim: Ustalığı mükemmeldir, mahareti pek fazladır ama ustalığını bir başkasına aktaracak hitabet ve izahata sahip değildir. İş öğretmeye ve bir başkasını terbiye etmeye gelince, aynı maharet ve ustalığı gösteremiyor. Biz bu kişi için "İyi bir usta, ama kötü bir öğretici." desek yanlış olmaz. İşte her hadi, mühdi olamaz sözü de bu hakikatin veciz bir ifadesidir.

İbn-i Arabî gibi harika zatlar çok hususi ve yüksek makamlara çıkmış, Allah’ın rızasını kazanmış, hidayet üzere giden hâdi zatlardır. Ama bazı makamların vermiş olduğu geçici manevi sarhoşluk halinde söylediği söz ve davranışlar hidayet üzere olmayabiliyor. Kendisi manevi sarhoşluktan dolayı özür sahibi olabilir, ama söz ve davranışların inikâs ettiği eserleri ne mazurdur ne de hidayete vesile olacak kabiliyettedir. Bu yüzden İslam büyükleri bu gibi harika zatları tekfir etmemişler, ama eserlerini de okumaktan ve istifade etmekten men etmişlerdir. Yani bu zatlar kendi şahısları itibari ile hâdi, yani hidayet üzeredirler, ama bir başkasına mühdi olacak, yani hidayetine vesile olacak halde değildirler.

"Her hâdi, mühdi olamaz." sözü bu manaya işaret için söylenmiştir.

İbn-i Arabî gibi zatlar çok hususi ve gidilmesi herkese müyesser olmayan yollar keşfetmişlerdir. Bu yollarda giderken çok acip ve tavr-ı aklın haricinde makamlara girmişlerdir. O hallerin ve makamların incelik ve letafetlerini ifadede aciz kaldıkları için, bazı şatahat ve teşbihlere müracaat etmişler. Ya da lafız, o nurani makamları ifade etmekte aciz kalmıştır. Üstad Hazretleri, bu manayı “dıyk-ı elfaz”, yani üslup ve lafız darlığı diye tarif ediyor. Ekseriyetle kalbin derinliklerindeki ince ve latif bir manayı ifade etmekte, lafız ve lisan âciz kalıyor.

İşte İbn-i Arabî’nin sözlerinin ve eserlerinin mühdi olamamasının sebeplerinden birisi de bu lafız darlığından kaynaklanan ifade zorluğudur.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü