"Hilâf-ı şeriat kanunları Avrupa'dan getirdiğin cihetle, İstanbul'a öyle bir bok sıçtın ki, o getirdiğin suların cümlesi üzerinden akıp geçse yüz senede temizleyemez." Hâdisenin mahiyeti nedir?

Değerli Kardeşimiz;

"Hakikatli bir lâtife: Sultan Süleyman Kanunî, kesretli kırk çeşme sularını İstanbul'a getirdiği vakit, Şeyhülislâm Zenbilli Ali Efendi ona demiş: 'Hilâf-ı şeriat kanunları Avrupa'dan getirdiğin cihetle, İstanbul'a öyle bir bok sıçtın ki, o getirdiğin suların cümlesi üzerinden akıp geçse yüz senede temizleyemez.'"(1)

Zikredilen Zenbilli Ali Efendiye ait bu sözün hakikati şu olsa gerektir:

Evvelâ, bu bir lâtifedir.

Saniyen, lâtife olsa da bazı hakikatleri ihtiva etmektedir.

Sâlisen, Kanunî Sultan Süleyman hilâf-ı şeriat kanunları alenen vaz’etmemiştir; ancak şer‘îliği tartışılan bazı mes’eleleri, ulü’l-emir olarak selahiyetini kullanarak kanun hükmü haline getirmiştir. Fıkıhda râcih (en çok kabul edilen) kavil varken mercûh (az tercih edilen) kavli tercih etmiştir.

Zenbilli’nin dokunmak istediği noktalar da bunlardır. Şer‘îliği tartışılan bu meseleler arasında muâmele-i şer‘iye, mîrî arazinin ve icâreteynli vakıfların sınırsız süreli kira akdiyle işletmeye verilmesi, gedik müessesesi ve irsadî vakıflar da denen tahsisât kabîlinden vakıfların kabulü gibi mes’eleler vardır. Konuyu daha yakından takip edebilmemiz için zikredilen mes’eleleri öğrenmek ve anlamak gerekiyor. (2)

Kanunî Sultan Süleyman, şeriata uygun olmayan bunlar gibi birçok kanunu, Avrupa'dan Osmanlıya getirdiği için, zamanın Şeyhülislâmı Zenbilli Ali Efendi tarafından, şiddetli bir şekilde tekdir ediliyor; yaptığının yanlış olduğu ona ifade ediliyor.

Bir şeyhülislamın, padişahı böyle ağır bir şekilde tenkit etmesi, hem ilim makamına verilen kıymet ve dokunulmazlığı ve hem de fikir hürriyetinin varlığını göstermektedir.

Kanuni Sultan Süleyman, İstanbul’da kırk çeşme projesi yaptırdığı zamanda, Şeyhülislâm Zenbilli Ali Efendi ona hitaben; "Sen Avrupa'dan şeriata uygun olmayan kanunları getirmekle öyle bir fena ve yanlış bir iş yaptın ki, senin İstanbul’a yaptırdığı çeşmelerin hayrı ona keffaret olmaz" manasına gelen yukarıdaki bu sözü sert bir şekilde söylüyor.

Netice olarak; dönemin Şeyhülislâmı olan Zenbilli Ali Efendi, Kanuni'nin menfi Batılılaşma hareketini tenkit ediyor.

(1) bk. Sikke-i Tasdik-i Gaybî, Sekizinci Lem'a.
(2) Ayrıntılı bilgi için bkz. Akgündüz, Ahmet, OSMANLI KANUNNÂMELERİ, c. I, sh. 238 vd.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü