"İ’câz-ı mânevînin dört nev’inden bir nev’i, şu gaybî ihbarlardan tezahür eder." Manevî i'cazın dört çeşidi nelerdir?

Değerli Kardeşimiz;

"Ve keza, harf-i tarif olan اَلْ’in ifade ettiği beş manayı اَلَّذِينَ’de ifade ediyor. O manaların en meşhuru, ahiddir. Yani, gerek اَلْ’den, gerek اَلَّذِينَ’den, mâhut ve malûm bir şey kasdedilir. Binaenaleyh, Ebu Cehil, Ebu Leheb, Ümeyye ibni Halef ve saire gibi mâhut ve meşhur büyük kâfirlere اَلَّذِينَ ile işaret edilmiş olduğu ihtimali pek kavîdir. Bu ihtimale binaen, şu âyet, gaybdan ihbar eden âyetlerden biri olur. Çünkü onlar küfür üzerine ölmüşlerdir. Ve aynı zamanda, i’câz-ı mânevînin dört nev’inden bir nev’i, şu gaybî ihbarlardan tezahür eder."(1)

Ma’hudiyet; daha önce bilinen demektir. Yani belli şahısları kasteder ki; onların küfür üzere öleceklerini önceden bilmek ihbar-ı bilgaybtır.

İ'caz-ı manevî ise; Lemeat'ta yedi menba-ı i’caz anlatılır; ikisi lafzîdir, dördü manevîdir ki; ihbar-ı bilgayb bu dörtten biridir. Yedincisi ise altı menbaın ittihad ve ittifakından hâsıl olur.

Demek i'caz-ı manevî noktaları dörttür. Birinci ve üçüncü menbalar lafzî i'cazdır, diğer dört menba manevîdir.

Netice olarak; Üstad Bediüzzaman Hazretleri Lemeat(2) ve mevzu ile alaka izahlarda bulunduğu yerlerde, dört manevî i'caz nevilerini şöyle izah etmektedir:

a. Umur-u kevniyyede gaybî olan esasat: Yani kâinatla alakalı insanlarca kapalı ve gaybî olan hususlardan bahsetmesi. Bunlar; kâinatın neyden ve nasıl yaratıldığı, dağların yürümesi, yıldızların yörüngeleri, denizlerin aralarında görünmeyen perdelerin olduğu gibi hususlardır.

b. İlahî hakaikten gaybî olan esrar: Cenab-ı Hak ile alakalı, gerek isimler, gerek sıfat, gerek şuunat ve gerekse zatı ile alakalı insanlarca gaybî olan mevzuları işlemesi.

c. Mazide kaybolan gaybî olan umurlar: Geçmiş zamanlarda insanlardan evvel dünyada neler olduğu, insanın dünyaya gönderiliş serüveni, geçmiş peygamberlerin kıssaları gibi, yine o zaman insanlarının nazarında gaybî olan hususlardan bahsetmesi.

d. Müstakbelde müstetir kalmış olan ahval: İstikbalde meydana gelecek olan konuları insanlara haber vermektir. Kıyametin nasıl vuku bulacağı, kıyamet alametleri, müşriklerin akıbeti, Müslümanları nelerin beklediği v.s insanlarca meçhul ve gaybî olan meseleleri ihbar etmesidir.

Bu konuların bazıları sarih ve açık ifade edilirken, bazıları da remiz ve işaret nev’inden bahsetmektedir.

İşte Ebu Cehil, Ebu Leheb, Ümeyye ibni Halef vs. gibi mâhud ve meşhur büyük kâfirlere اَلَّذِينَ ile işaret edilmiş olduğu Kur'an'ın dört manevî i'caz veçhesinden müstakbelde müstetir ve gizli olan hususlardan olan, müşriklerden bazılarının akıbetini haber vermesidir ki, Kur'an'ın mu'cize ve Allah kelamı olduğunu insanlara ders verir.

Dipnotlar:

(1) bk. İşaratü'l-İ'caz, Bakara Sûresi, 6. âyetin Tefsiri.
(2) bk. Sözler, Lemeât, Îcaz ile beyan i’câz-ı Kur’ân.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü