"İnsanın kıymetini tayin eden, mahiyetidir. Mahiyetin değeri ise, himmeti nisbetindedir. Himmeti ise, hedef ittihaz ettiği maksadın derece-i ehemmiyetine bakar." İzah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

İnsanın nazarı en fazla bir iş ile meşgul olabilir, aynı anda başka bir iş ile meşgul olsa ya karıştırır ya da ikinci işi idrak edemez. İnsan ikinci işe değil, birinci işe hasr-ı nazar ettiği için ikinci iş tebeî oluyor, yani ikinci planda kalıp dikkat olunamıyor. Bu yüzden, ikinci işte çok büyük hatalar olabilir. Bu mana her hususta böyledir.

Mesela, insan kâinat kitabında kâtibi ararken, yani bütün dikkati kâtip üzerinde iken bazen sebepler önüne çıkar; sebeplere de dikkat kesilmediği için sebepleri kâtip zanneder. Sebeplerin kâtip olma ihtimali muhal iken, dikkatsizlikten dolayı imkânsızı mümkün görüyor.

İnsanın kıymet ve mahiyeti, himmeti ve gayreti nisbetindedir. Himmet ve gayretin derece ve kıymeti ise, meşgul olduğu şey ile ölçülür. İnsan aynı zamanda uğraştığı ve yöneldiği bir şeyde kaybolup kendinden geçiyor. İşte bu noktalara binaen, adi bir iş ya da meşguliyet büyük bir adama yakıştırılamaz. Zira tenezzül etmez. Güya o büyük adam himmet ve gayretini o küçük şeye sığıştıramaz. Himmet ve gayreti ağır, o şey gayet hafif olduğundan, güya muvazene bozulur.

Bütün bu kıstaslar, insanlığın fıtratına nakşolduğu için, aynı ölçüleri Allah hakkında da kullanarak, "Allah cüz’î ve hasis işler ile meşgul olmaz" diyerek, Allah’ın ilim ve kudret gibi sıfatlarının ihata ve her şeyi kuşattığını kabullenemeyip inkâr ediyorlar. Güya İlahi himmet ile dünyanın adi meşguliyetleri bir noktada birleşmez. Öyle ise hasis ve basit işlerin icadını sebeplere vermekte bir beis yok, diyerek tabiat bataklığına sürükleniyorlar. Hâlbuki insanın bu kıstası Allah hakkında cari ve caiz değildir.

Allah’ın bütün kâinatı ve kâinat içindeki adi ve hasis şeyleri tedbir ve tasarruf etmesi, O’nun Zat-ı Akdesine bir noksanlık değil, bilakis azametine mikyas olur ve onu yüceltir. Yer yüzündeki bütün zerreler ve bundan mürekkep bütün mahlûkatı aynı anda aynı keyfiyet ile tedbir ve terbiye etmek ne kadar azim bir kibriya ve ne denli bir azamete işaret olduğunu anlamak gerekir.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü