Kur’an’ın lafzında, manasında, ilminde, bahislerinde olduğu gibi üslubunda da camiiyet var ve bu da bir mucizedir; bu konuyla alakalı bilgi verebilir misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

Sözlükte “tutulan yol, tarz, tavır” anlamındaki üslub kelimesi (bk. Cevherî, eṣ-Ṣıḥâḥ, “slb” md.; Kāmus Tercümesi, “slb” md.) terim olarak sözün dizilmesinde ve lafızların seçilmesinde izlenen metodu ifade eder. Üslubü’l-Kur’ân’la kastedilen de gerek kelimelerin seçimi gerekse cümle yapısında Kur’an’ın kendine özgü anlatım tarzıdır. (M. Abdülazîm ez-Zürkānî, II, 303).

Kur’ân-ı Kerîm, söz sanatlarında maharet göstermenin revaçta bulunduğu ve edebî zevkin üst seviyeye ulaştığı bir ortamda inmiştir. Böyle bir ortamda Kur’an daha ilk nazil olduğu günlerde, Arap yarımadasında görülen sözlü ya da yazılı anlatım şekillerinden farklılığı ve bilinen edebî türlerden hiçbirine benzememesiyle dikkat çekmiştir.

İnanç ve ibadet esaslarından ahlak prensiplerine, insanın psikolojik yapısından gayb âleminin özelliklerine, önceki kavimlerin kıssalarından kevnî hadiselere kadar farklı konularda ilgi çekici ve etkili bir ifade tarzına sahip olmuş, gerek kendisine inananlara gerekse inanmayanlara yönelik hitaplar değişik anlatımlarla ortaya konmuştur.

Bazı ayetlerin tamamının ya da bir kısmının usanç vermeyecek şekilde tekrarlanması, bazı sure başlarındaki huruf-ı mukattaalar, anlatımda soru ve cevap yöntemine, yemin, istifham ve tekit gibi unsurlara yer verilmesi, darbımesel ve kıssalarla bazı prensiplerin ve metafizik gerçeklerin somut hâle getirilmesi bu bağlamda zikredilebilir.

Muhtevası yanında dili ve üslubu açısından Kur’an’ın farklı bir yapıya sahip olduğu muarızları tarafından da kabul edilmiştir. O dönemde Arap edebiyatını en iyi bilenlerden Velîd b. Mugīre birkaç ayeti dinleyince güzelliğini ve etkileyiciliğini takdir ettiği bu sözlerin recez, kaside ya da cinlere ait şiirler türünden olamayacağını itiraf etmiş, ancak bu konuda kavmine ikna edici bir açıklama yapması istendiğinde Kur’an’ı “başkalarından aktarılmış bir sihir” şeklinde nitelemek zorunda kalmıştır (bk. el-Müddessir 74/11-25; Hâkim, II, 506-507). Kur’an’ın üslubunda görülen lafız ve mana dengesi, onun gönüller üzerindeki etkisi, ses ve terkip nizamında ortaya konan ahenk, akla ve duyguya aynı zamanda hitap etmesi gibi özellikler, kaynaklarda üzerinde durulan hususlardır.

Kaynak:

- ÜSLÛBÜ’l-KUR’ÂN. (TDV. İslam Ans., 42/382).

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü