"Ve herbir mevcut, hüsn-ü san’atça, bütün mevcudat kadar kıymetli olabilir." Neden bütün mevcudat bir tek Sânie verildiği vakit, her bir mevcud bütün mevcudat kadar kıymetli olur?

Değerli Kardeşimiz;

Bir eser, iki noktadan dolayı kıymet kazanır. Birisi, o eserin üstündeki nakış ve işlemenin kemalinden, diğeri ise; eserin maliyetinden dolayıdır. Bir eser şayet mükemmel bir nakış ve işlemeye sahip ve maliyeti de çok pahalı ise, o eser çok kıymetli olur.

Evet, bir işi tek bir zata vermekte nihayetsiz kolaylık varken, aynı işi çok ellere vermekte de nihayetsiz zorluklar vardır. Bu sebeple o işin vuku bulması, ancak tek ele tevdi etmekle mümkündür. Mesela, tadı, şekli, kokusu, şekli ve vitamin değeri ile bir san’at harikası olan bir elmanın yaratılması için, kâinatın bütün çarklarının ve unsurlarının bir fabrika gibi işlemesi gerekiyor. Güneş, su, hava, toprak, elementler, hassas bir nizamla, mütenasib ve ölçülü bir şekilde beraber hareket etmeden o elma var olamaz ve varlığını devam ettiremez. Öyle ise bir elmanın vücut bulması için bütün kâinata ve sebeplere hükmetmek iktiza ediyor.

Evet, toprak, hava, su ve güneş eşyanın vücuda gelmesinde birer sebeptirler. Birinin olmaması halinde istenen maksat hâsıl olmaz. Ancak o neticeler o âdi sebeplerin işi değildir. Küçük bir ceviz için koca bir ağacı vesile kılan Allah, ince bir telden kavun, karpuz ve kabak gibi nice sebze ve meyveleri yaratmaktadır. Tohum ekmeden buğday elde edilmez ama buğdayın meydana gelmesi şuursuz toprağın işi değildir. Bir mısır tanesinden yüzlerce mısır yaratmak Allah’a hastır.

Bir elmanın vücud bulması için bütün kâinat bir fabrika gibi çalıştırılıyor. O elma bütün kâinattan süzülüyor. Elmanın kızarmasında ve olgunlaşmasında dünyamızdan bir buçuk milyon kat büyüklükte olan güneş hizmet ediyor; toprak, su, hava onun imdadına koşuyor. Bir elmanın teşekkülüne insanların bütün serveti yetmezdi. İşte bir elmanın teşekkül etmesi kâinat kadar pahalı bir kıymettir.

Ve o elmanın üstünde Allah’ın birçok ismi tecelli ile kendini izhar ve ilan ediyor. O elma bütün kâinatla alâkadar olup bütün sebeplerin bir neticesidir. Bütün bu kâinatın tedbir ve dizgini Allah’ın sonsuz ilim, irade ve kudretinin elindedir. Allah bu nihayetsiz sıfatları ile elmayı yaratırken bütün kâinatı, o elmanın meydana gelmesi için istihdam ediyor.

Şayet o elma, sebeplere havale edilse, değil güneşi istihdam etmek, bir atom bile yerinden kımıldatılamaz. Öyle ise kıymet ve ucuzluğu cem etmek, müthiş bir mu’cize ve mükemmel bir kıymetliliktir. Bu hakikati bütün san’atların üstünde görmek mümkündür.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü