"Demek ene, ayine-misal ve vahid-i kıyasi ve alet-i inkişaf ve mana-yı harfi gibi, manası kendinde olmayan ve başkasının manasını gösteren …" Açıklar mısınız?

Değerli Kardeşimiz;

"Ene"nin,“bütün sıfat ve şuuna-ı İlahiyeyi bir derece bildirecek” hususiyetlere sahip olduğu ifade edilmişti. Bu konuda dört misal verilmiş oluyor.

Birincisi, “ayine-misal”: Bir aynanın kendisi ışık sahibi değildir, başkasının, mesela, güneşin ışığını aksettirir. Enedeki haller, sıfatlar ve şuunat da aynadaki tecelliler gibidir; İlahi sıfatları bildirir ve onlardan haber verirler. Mesela, insanın kudreti zatî değil, İlahi kudretin bir tecellisi, bir cilvesidir. İnsan o sıfatı ile Allah’ın sonsuz ve mutlak kudretini bir derece bilir.

Vahid-i kıyasi: İnsan kendi sıfatlarını, hallerini bir mukayese unsuru olarak kullanmakla ilahi sıfatları, isimleri, şuunatı bir derece bilir. Sonra Üstadımızın ifadesiyle “mevhum hattı bozar, bütününü Allah’a teslim eder.”

Âlet-i İnkişaf: “Eşyanın derece ve miktarının ortaya çıkmasına yarayan alet” demektir Mesela; termometre bir alet-i inkişaftır ve havanın ısı derecesini bilmemizi, keşfetmemizi sağlar. Termometrelerde genellikle civa kullanılır. Sıcaklığın artmasıyla civanın genişleme miktarı ölçülmekte, bu da ortamın sıcaklığını anlamada ölçü olarak kullanılmaktadır. Ancak kendisi o ısıya sahip değildir. Mesela, havanın otuz derece sıcak olduğunu bildirir, ama içindeki civa o anda otuz derece ısıya sahip değildir.

Mana-yı harfî: Arapça gramerde harf-i tarif, harf-i cer gibi birtakım harfler vardır. Bunlar tek başına bir mana ifade etmezler, ancak başına geldikleri kelimenin mânasına yardım ederler. Mesela, "fi" bir harf-i cerdir, "de, da" manasına gelir. Ev kelimesinin başına "fi" geldiğinde “evde” olur ve evin manasına yardım eder. Üstad Hazretleri eneyi de bu şekilde değerlendirmiş ve ona ilahi isim ve sıfatların bilinmesine bir alet nazarıyla bakmıştır.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü