“Eğer vehimle bu kasr-ı müşeyyed-i âlemden tecerrüd edip uzaktan hikmet dürbünüyle mehd-i beşer olan yere ve sakf-ı merfû olan semaya temaşa edersen...” Bu cümleyi, devamıyla birlikte açıklar mısınız?
Değerli Kardeşimiz;
"Hem de eğer vehimle bu kasr-ı müşeyyed-i âlemden tecerrüd edip uzaktan hikmet dürbünüyle mehd-i beşer olan yere ve sakf-ı merfû olan semaya temaşa edersen, sonra silsile-i cibalde temessül ve etraf-ı semaya temas eden daire-i ufukla mahdud olan semayı, bir fustat gibi yerin üstüne vaz ve cibal evtadıyla rapt olunmuş bir çadır kubbesini tahayyül ve tevehhüm edersen, müttehem edemezler."(1)
İnsanın vehmi, sağlam ve muhkem bir saray hükmünde olan şu alemin sınırlarından çıkamıyor, onun kaydı ve sınırları içinde çırpınıyor. Bu alem içinde sıralanmış dağların ve ovaların intizam ve ahengini, insan bu alemin kayıtlarının sınırları içinden, tam zevk edemiyor. Bu sebeple tam manası ile zevk etmek için kuşbakışı bir makama çıkıp, bu alemin kayıt ve sınırlardan kurtulmak gerekiyor. Bu da ancak fen ve hikmetin uçağına binip irtifa almak ve sakf-ı merfu denilen alemin en üst tavanına çıkmak ile mümkündür. Burada ayetin ne kadar üstün bir makamdan hitap ettiğine işaret vardır.
Yani insan hikmet ve fennin nazarı ile alemin kayıtlarını kırıp, çok geniş ve ihatalı bir nazar ile aleme ve içindekilere bakabilirse, dağların ve ovaların ayetler tarafından nasıl mükemmel bir üslup ile tasvir edildiğinin zevkine ulaşabilir.
İşte tek ya da silsile olan dağlar, toprak üstüne çakılmış bir kazık hükmündedir. Toprak ve yeryüzü, insanlık için güzel bir kıl çadırı hükmündedir. Bitki ve hayvanlar ise kıl çadırında yaşayan göçebelerin davar ve sığırları şeklinde tasvir ediliyor. Hakikaten ayetin bu muhtemel manası, çölde yaşayan ya da steplerde yaşayan bedevi insanlar için harikulade bir beyan tarzıdır.
Nitekim edebiyatta bu tarz tasvir ve betimlemeler çokça yapılmaktadır.
(1) bk. Muhakemat, Birinci Makale (Unsuru'l-Hakikat), On İkinci Mukaddime.
İlgili ders videosu için tıklayınız:
- Prof. Dr. Şadi Eren, Muhakemat Dersleri (21. Bölüm).
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
