"Fâtır-ı Hakîm, insanın mahiyet-i maneviyesinde nihayetsiz azim bir acz ve hadsiz cesim bir fakr dercetmiştir." Buradaki acz ve fakr mefhumlarını açıklar mısınız?

Değerli Kardeşimiz;

Acz; güç yetirememek, elinden gelmemek, söz dinletememek gibi manalara geliyor. İnsanın aczi ve fakrı için Üstad Bediüzzaman Hazretleri, “acz-i mutlak” ve “fakr-ı mutlak” tabirlerini kullanır. Mutlak, yani kendisine bir sınır çizilemeyen acz ve fakr.

İnsan saç yapmaktan âcizdir, ama ona ihtiyacı da var; saçın fakiridir. Göz, kulak, burun, dudak da yapamıyor; ama bunların da fakiridir. Ne kalp yapmak elinden geliyor, ne ciğer ve ne böbrek; hepsine de ihtiyacı vardır.

Dış dünyaya geçelim:

Dudağının önünde nöbet bekleyen havadan, toprağa, suya, Güneş'e, Ay'a kadar nice mahlûkatı yapmaktan âcizdir ve bunların her birinin de fakiridir.

Aczin son hududu, iradesizliktir. Bir şey isteyebilmekten bile mahrum olma halidir. İşte insan nutfe hâlinde iken aczin bu en ileri mertebesinde idi. İhtiyaç nedir, istemek nedir bilmezdi. Ağız nedir, akıl nedir bilmezdi. Güneş nedir, hava nedir bilmezdi. Nutfe olduğunu, rahimde bulunduğunu, annesinin ötesinde uçsuz bucaksız bir kâinat olduğunu bilmezdi. Gideceği o yeni âlemden faydalanabilmesi için çok organlarla mücehhez olması gerektiğini bilmezdi. Bilse bile bunların yapılması onun için imkânsız idi.

İşte insanoğlu bu menzilde mutlak bir fakr içinde ve yine mutlak bir acz içinde, adeta, kıvranırken Allah’ın rahmeti ve inayeti imdadına yetişti.

Demek oluyor ki, insanın saçından kalbine, his dünyasından aklına, havadan güneşe, dünyadan ahirete kadar uzanan sonsuz ihtiyaçları onun fakr-ı mutlak içinde bulunduğunu gösterirken, bunların hiçbirini yapacak güce sahip olmaması da onun acz-i mutlakını ifade eder.

Burada şöyle bir sual hatıra gelebilir:

Bu kâinatın en mükemmel meyvesi olan insan, niçin en âciz ve en fakir olarak yaratılmış?

Bunun hikmetini Üstadımızın şu ifadelerde buluyoruz:

"Fâtır-ı Hakîm, insanın mahiyet-i maneviyesinde nihayetsiz azîm ve bir acz ve hadsiz cesim bir fakr dercetmiştir. Ta ki kudreti nihayetsiz bir Kadîr-i Rahîm ve gınası nihayetsiz bir Ganiyy-i Kerîm bir zatın hadsiz tecelliyatına, câmî, geniş bir ayna olsun."(1)

Allah fakiri doyurur, güçsüze yardım eder. Herkese ihtiyacı olan şeyleri lüzumu kadar lütfeder. Kediye kanat gerekmez, öyleyse o, kanadın fakiri değildir. Yaradılışına bu ihtiyaç konulmamıştır. Ağaç da yürümek istemez. Onun da böyle bir ihtiyacı yoktur. Taşlar da büyümek istemezler. Bütün bu mahlûkatın akla da ihtiyaçları yoktur. Bu noktada insanlardan zengindirler.

Cenâb-ı Hak, taşın imdadına Rezzak ismiyle yetişmiyor. Zira taşın rızka ihtiyacı yok. Ama kuşa rızık ihsan ediyor, çünkü muhtaç olan kuştur. Ve görünüşte taş, kuştan daha zengindir. Fakat Allah katında o fakirlik daha makbûl olmuş ve Rezzak isminin tecellisiyle şeref ve rütbe noktasında, kuş, taşı çok gerilerde bırakmıştır.

Diğer isimler de bu misale göre düşünüldüğünde, Allah’ın bütün isimlerinin tecellisine muhtaç olan insanoğlunun, mahlukat içinde en fakir, en âciz, ama en şerefli olduğu açıkça anlaşılır.

Bu manayı zevk edebilen arif insanlar “fakr” ile fahretmişler.

Kul aczini bildiği nisbette Rabbine sığınır; fakrını bildiği ölçüde ona dua ve niyazda bulunur.

1) bk. Sözler, Yirmi Üçüncü Söz, İkinci Mebhas.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü