"Felsefe", "Feylesof-Filozof" ne demektir?

Değerli Kardeşimiz;

Felsefe, kelime olarak hikmet sevgisi ve hikmet arayışı demektir. Istılah olarak ise, herkesçe kabul edilen tam bir tarifi yoktur. Her felsefi ekol kendi açısından ve kendi meşrebine göre tarif yapmıştır. Bu yüzden, müşterek ve umumi bir tarif yapamıyoruz.

Eşyanın taşıdığı hususiyetleri ve onlardan istifade etme yollarını ortaya koyan bütün aklî ilimler “felsefe” olarak ifade edilmektedir.

Burada şöyle bir incelik de olabilir: Bir fen âlimi, kâinattaki hâdiselerin hikmet yönünü kendi aklınca değerlendiriyor ve bunlara şahsî izahlar getiriyorsa, onun yaptığı da bir çeşit felsefedir.

Yunanca hikmet sevgisi manasındaki bu kelime, insanlığın düşünce tarihi için kullanılmaktadır.

Feylesof ise, felsefe yapan ya da felsefeyi meslek kabul eden Aristo, Farabî ve İbn-i Sina gibi kimselere denir.

Felsefenin başlıca üç bölümü vardır: Ontoloji (varlık), Epistemoloji (bilgi), Değerler Felsefesi (Bu da ahlak ve estetik şeklinde ikiye ayrılır.).

Varlık felsefesi; “Varlığın sebebi var mıdır? Eşyanın hakikati nedir?” gibi sorular üzerinde durur.

Bilgi felsefesi; “Bilgi nedir? Eşya hakkında kesin bilgiye ulaşılabilir mi? Bilginin kaynakları nelerdir? Bilginin değeri nedir?” gibi soruları ele alır.

Ahlâk felsefesi; ahlâkın menşeini, düsturlarını ve kaidelerini araştırır. Estetik ise, sanatla ilgili meseleler üzerinde yorumlar yapar.

Görüldüğü gibi, felsefenin araştırdığı konularla dinin ele aldığı meselelerin ekserisi çakışmaktadır. Yani, bu mevzular, aynı zamanda dinin de mevzularıdır. Ancak, din bunları vahiy merkezli olarak cevaplandırırken, felsefe akıl merkezli olarak bunlara cevap arar. Gerçek şu ki, fizik sahasında akla büyük işler düşerken metafizik sahasında aklın gücü çok azdır. Çünkü akıl henüz kendisinin ne olduğunu tam mânâsıyla anlamış değildir.

Felsefe, vahyin terbiye ve raiyetine girmez, sadece aklı esas alır ve onu vahyin yerine ikame eder. Felsefeye göre insan, aklı ile her şeyi bilebilir ve bulabilir. Bu yüzden, vahiy ve peygamberin terbiyesine girmeye mecbur değildir. Bu noktadan felsefi ekollerin büyük bir kısmı dini ve vahyi inkâr eder.

İslâm Dini, menşeinde vahye dayanmakla beraber, akla çok büyük önem verir. Fakat aklı her şey olarak da görmez. Zira akla dayanan felsefecilerin birbirinden farklı neticelere varmaları gösteriyor ki, akıl fizik sahasında bile çoğu zaman yeterli değildir.

Metafizik sahada ise akıl yalnız başına fazla bir iş göremez. Görme hâdisesinde gören bir gözle beraber bir de ışığa ihtiyaç olduğu gibi, fizik ötesi gerçekleri görmek için de akıl gözüyle beraber vahiy güneşine ihtiyaç vardır.

Bir insan ne kadar zeki, kabiliyetli, temiz, ince anlayışlı, ilim ve irfanda ileri olursa olsun yine de bir peygambere ihtiyacı vardır, ondan müstağni olamaz. Her insanın anlayış ve kabiliyeti farklıdır. Bu bakımdan herkes aynı derecede her hakikati anlayamaz, hayır ve şerri birbirinden ayıramaz. Birinin şer dediğine diğeri hayır diyebilir. İnsan, sadece aklını kullanarak varlıkları tanır ve vazifelerini bilir; fakat onların yaratılış gayelerini, tesbih ve ibadetlerini anlayamaz. Tevhid akidesi, hakikat-ı eşya, insanın ve kâinatın yaratılış gayesi gibi ulvi hakikatler, ancak onlar ile anlaşılır ve bilinir. Hem bu kâinatın ve insanın yaratılışındaki âli maksatlar ve ilahi hikmetler ancak “yüksek dellal, doğru keşşaf, muhakkik üstad ve sadık muallim” olan başta Hz. Muhammed (s.a.v) olmak üzere diğer bütün peygamberlerle bilinir ve anlaşılır.

Üstad Hazretleri bir risalesinde “ilm-i hikmet dedikleri felsefe” şeklinde bir ifade kullanır. Üstad'ın hikmet saymadığı ve karşı çıktığı felsefe, varlık âlemi hakkında, “Yaratıcıyı hiç nazara almadan ve dikkatleri O’nun hikmet ve rahmetine hiç çevirmeden” verilen fen bilgileridir.

Üstad Hazretleri Risale-i Nur'un çok yerlerinde akıl ile vahyin mukayesesini yapar, aklın tek başına hakikate ulaşamayacağını kat’i deliler ile ispat eder. Aklı yıldız böceğine, vahyi ise güneşe benzetir. Şayet akıl kendine itimat edip, vahiyden kendini uzaklaştırı ise, yıldız böceği gibi karanlıklar içine gömülür, kendi azalarını bile göremez hale gelir. Bu hali ile güneşe meydan okuması ise çok gülünç bir durumdur.

İnsanın, cüz-i aklı ile Allah’ın sonsuz ilminden gelen vahye meydan okuması ve aklı kendine mutlak rehber görmesi azim bir hatadır.İnsan, mücerred akıl ile Allahü Teâlâ 'nın varlığını bilse dahi, O Zât-ı Akdes'in kudsî sıfatlarını ve esmasını, bu kâinatın yaratılış hikmetini, insanların vazifelerini, şu mevcudatın nereden gelip, nereye gittiklerini ve ahirete ait hakikatleri bilemeyeceğinden Cenâb-ı Hak onlara peygamberler ve semavî kitaplar gönderdi.

Bunun en güzel delili felsefecilerin hakikatleri bulmaktaki acziyetleri, her felsefi ekolün, diğer ekolleri tezyif ve tenkir etmesidir. Sadece aklı esas alan, her şeyi akıl ile halletmeye çalışan felsefeciler, tarih boyunca hiçbir noktada ittifak edememişler, birbirlerini tekzip ve birbirlerinin fikirlerini çürütmekle meşgul olmuşlardır. Herkes kendi aklı ile hareket etmiş, kendi ilmini kâfi görmüştür. Sadece akıl ile hareket edenler, hadiselerin iç yüzünü, necat yolunu, âlem-i ahirette olacak vukuatları bilemezler ve bilemediler de. Kur’an ve diğer semavî kitaplar, âlem-i ahirette olacak bütün hadiseleri bir harita gibi insan aklının önüne koymuşlardır. Vahy-i ilahide akıl ve mantığın kabul edemeyeceği veya inkâr edeceği hiçbir hakikat yoktur.

Peygambersiz akıl, her zaman sırat-ı müstakimde yürüyemez, ufku her şeyi kuşatamaz ve tam bir mürşid olamaz. Çünkü akıl da bir mahlûktur, idraki sınırlı ve mahduttur. Nitekim Aristo ve Eflatun gibi üstün zekâ sahibi olan dahi feylesoflar, Allah’a iman ettikleri halde, tekrar dirilmenin ruhen olacağına inanmışlar ve bedenin de dirilmesini akıllarına sığıştıramamışlardır. Onların haşir gibi derin meselelerde ne kadar iptidai ve yetersiz oldukları, eserleri ve fikirlerinde gayet net olarak görünüyor.

Meselâ; Aristo’nun "İlk sebep tezi", Allah’ı anlamak noktasında ne kadar aciz ve nakıs olduklarını gösterir. Kâinatta Allah’ın isim ve sıfatlarının tecellilerini görmeyi bırakın, Allah’ın varlığını görmekte bile zorlanmışlardır. Bu da mücerret aklın vahiy karşısında ne kadar aciz, zayıf ve sönük olduğunu gösteriyor. Hâlbuki vahiy her şeyde ve bütün kâinatta Allah’ın varlığını, birliğini, isim ve sıfatların tecellilerini en ami adama da okutturup ders veriyor. Aristo’nun okuyamadığı ince meseleleri Kur'an’ın en basit talebesi bile okuyabiliyor.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü