"Hem Lafzullah ve Allah lafzı yerinde zikredilen Lafz-ı Rab ile beraber, yine nısfıdır..." Rab ismi ne zaman Allah ismi yerine ne zaman başka isimler yerine, hangi manalarda kullanılmıştır?
Değerli Kardeşimiz;
Bu konuda çok araştırma yaptık. Alakalı ayetleri karşılaştırdık. Tam olmasa da şöyle bir kanaat hasıl oldu:
a. Araplar, “Rab” ismini bir şeye izafe etmeden mutlak olarak kullandıkları zaman onu yalnız Allah için kullanırlardı. Allah’tan başkası için kullandıklarında ise, onu izafet terkibi içinde kullanırlardı. “Rabbu’d-dar”, “Rabbu’n-Nakati” misallerinde olduğu gibi. (bk. Zemahşeri, Kasımi, Mehasinu’t-Te’vil, Fatiha / Rabbu’l-âlemin ayetinin tefsiri)
b. Bir şeye izafe edilmeden kullanılan “Rab” ismi, Allah yerinde kullanılmıştır.
c. Bazı âlimlere göre, başında el takısı bulunan “el-Rab” kelimesi, Allah’a mahsustur. Bunun dışındaki Rab kelimesi, Allah ile mahlûklar arasında müşterek kullanılabilir. (bk. Semerkandi, Rağıb el-Isfahani, Kurtubi, Fatiha “Rabbi’l-âlemin” ayetinin tefsiri)
d. Bununla beraber, “Rab” kelimesi Allah için kullanıldığı zaman, bazen Allah isminin yerinde, bazen de bir sıfat olarak kullanılır. Bunları ayırmak oldukça zor ve uzun bir araştırmayı gerektirir.
Görebildiğimiz kadarıyla, “Rab” kelimesinin doğrudan Allah lafza-i celal yerinde kullanılmasının bir alameti, mana ve mefhum itibariyle “Rab” kelimesinin kaldırılıp yerine Allah kelimesinin kullanılmasının uygun olmasıdır. Bunun olmadığının alameti ise, Rab kelimesinin bulunduğu yere Allah isminin kullanılmasının uygun gelmemesidir.
Mesela: “Rabbu’l-âlemin”, “Rabbu’l-Arşi” ifadelerinden, Allah lafza-i celal akla gelir. Buna mukabil, “Rabb-i Musa” ifadesinden Allah anlaşılabildiği gibi, başka bir insan da akla gelebilir.
Nitekim, “Elem nürabbike = biz seni terbiye etmedik mi?” (bk. Şuara, 26/18) ayetinde, Firavun, Hz. Musa’ya rablık ettiğini söylemiştir.
Keza, Firavun’un şu “Ene Rabbukum’ul-a’la = Ben sizin en yüce rabbinizim.” (bk. Naziat, 79/24) sözü de Rabb kelimesinin Allah yerinde kullanılması mümkün olmayan yerlerden biridir.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü