"Hem vücut, herhalde mevcut bir illet ister, muhakkak bir sebebe istinat eder. Adem ise, ademi şeylere istinat edebilir; ademi bir şey, mâdum bir şeye illet olur." İzah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

Vücut: Varlık, bir şey yapıp ortaya koymak, hareket gibi manalara gelmektedir.

Adem: Yokluk, hareketsizlik, bir şey yapmamak demektir.

Mevcut, yani yapılmış, ortaya konmuş bir şey, elbette ki bir hareketin ve bir faaliyetin neticesidir. Bu hareket ve faaliyet vücuttur.

Adem ise, yani bir şey ortaya koymamak veya bir şeyi yok etmek ise, ademîdir.

Mesela, bir gemiyi sağlıklı bir şekilde hedefine ulaştırmak, bir fiil ve bir gayret gerektirir ve dikkat ister. Gayret ve dikkat ise vücudidir. Ancak, gemiyi batırmak için, bir fiile, gayrete ve dikkate lüzum yoktur. Hiçbir şey yapmamak ve uyumak geminin batması için yeterlidir. Hiçbir şey yapmamak ve uyumak ise ademîdir.

Burada ademî bir şey yani uyumak, madum bir şeye yani geminin batmasına illet olmuştur.

Hem mesela: Bahçesine suyu akıtmayan kişi ağaçların kurumasına sebep olur. Bahçenin kurumasına sebep adamın suyu akıtmaması ve tembelliği oldu. Yani adam yerinden hiç kımıldamadan koca bahçeyi kurutmuş oldu.

Burada da “ademî bir şey, mâdum bir şeye illet” olmuş olur. Suyu akıtmamak ademî bir şeydir, madum bir şey ise bahçenin kuruması, ağaçların meyve vermemesidir.

Ama aynı bahçe düzenli sulandığı ve iyi bakıldığı zaman ise Allah’ın izni ile ağaçlar yeşerip meyve verir.

Bir şehri ağaçlandırmak için binlerce insanın binlerce fidan dikmesi ve onları düzenli bir şekilde sulaması gerekiyor. Ama şehrin ağaçsız kalması için ise bir iş yapmamak ve ağaç dikmemek kâfidir. Şehrin çöl gibi olması bir illet istemiyor, tembellik yeterli oluyor. Ama şehrin orman gibi yeşil olması için büyük bir gayret ve çaba gerektiriyor.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü