"Her küllî kaziye, mevzuunun efradı ve teşrihatı adedince kazayayı tazammun eden bir fezlekedir..." Devamıyla izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

"Her küllî kaziye, mevzuunun efradı ve teşrihatı adedince kazayayı tazammun eden bir fezlekedir. Ve iki kaziyeden teşekkül eden şekl-i evvelin müntic olabilmesi için (Üstad'ın Arabî asılda zikrettiği gibi) yedi kayıtlarda da her iki kaziyenin muhtevi olması lazımdır. Mesela suğra denilen birinci kaziyede nazara alınan ayn-ı kayıd, kübra denilen ikinci kaziyede de alınmalıdır. Aksi takdirde müntic olamaz."(1)

Büyük önermeler, kendi hükmünü içinde barındıran küçük önermelerden oluşur. Bu durumda büyük önerme küçük önermeler üzerinde bir çatı görevi görür ki, Üstadımız buna fezleke diyor.

Mesela "Kedi ölür, çiçek ölür, Ahmet ölür, Ayşe ölür ilanihaye bütün canlılar ölür." hükmüne varıncaya kadar sayısız efrat örnek olarak gösterilebilir. “Bütün canlılar ölümü tadacaktır.” hükmü külli bir kaziye iken "Ahmet ölümü tadacaktır." hükmü ferdi bir kaziye (hüküm - önerme) oluyor.

Küçük önerme ferdi kapsarken büyük önerme bütün fertleri kapsıyor.

Kaziye-i sugra yani küçük önermede geçerli olan kayıt ve hüküm aynı ile büyük önermede de geçerlidir. Yoksa doğru ve sağlıklı bir sonuca ulaşmak mümkün değildir.

Büyük terim, sonuç önermesinin yüklemi olan terimdir. Aynı zamanda kapsamı en fazla olan terim de büyük terimdir. Orta terim, her iki öncülde de tekrarlanan terimdir. Küçük terim ise sonuç önermesinin öznesi olan terimdir. Aynı zamanda içlemi (ortak özellikleri) en fazla olan terim de küçük terimdir.

Bir örnek üzerinden izah edecek olursak:

Bütün canlılar ölecektir.
Ahmet de canlıdır.
O halde Ahmet de ölecektir.

Bu örnekte görüleceği üzere sonuç önermesi olan “O halde, Ahmet de ölecektir.”in yüklemi olan “ölecek” ifadesi, büyük terimdir. Aynı şekilde, sonuç önermesi olan bu önermenin öznesi durumundaki “Ahmet” ise küçük terimdir. Orta terim ise, her iki öncül önermede de tekrar edildiği görülen, “canlılar” ifadesidir.

1) bk. Mesnevi-i Nuriye, (trc. A. Badıllı).

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü