"İlm-i ezelînin iki nev’i olan kaza ve kader..." Kaza, nasıl ilm-i ezelînin nevi oluyor, izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

Takdir edilip planlanan mevcudatın meydana getirilmesi ve yaratılması anlamına gelen “kaza”nın ilmin bir nevi olması meselesini şöyle izah edebiliriz:

Kader mühendistir, yani yaratılacak mevcudatın teşekkülatını ve bütün yönlerini çizer. Kudret-i Rabbani ise ustadır; kaderde olan plan ve programın kaza olması yani yaratılması kudret ile olur. İşte nasıl ki bir mühendisin çizdiği plan ve proje ilim ile olur, aynı şekilde o plan ve projenin bir usta tarafından hayata getirilmesi yani oluşturulması da bir ilim ile olur. İlmi olmayanın bu projeyi hayata geçirmesi mümkün değildir.

Aynen öyle de Allah "mukaddir" ismiyle mevcudatın kaderini ve planını ilim ile çizdiği gibi, "Kadir" ismiyle de kaderde planlanan varlıkları yine ilim çerçevesinde yaratır ve meydana getirir. İşte "İlm-i İlahinin bir nevi kaderdir, diğeri kazadır" hükmü böylece tahakkuk etmiş olur.

Maturudi ekolüne göre kader ve kazanın tanımı:

Kader: Ezelden ebede kadar olmuş ve olacak olan şeylerin zamanı, yeri ve nasıl olacağını Allah'ın bilmesi ve bunu levh-i mahfuza yazmasıdır.

Kaza: Allah’ın ezelde irade ve takdir etmiş olduğu şeyleri, zamanı gelince, ilim, irade ve ezeldeki takdirlerine uygun olarak yaratması, demektir.

Eşari ekolüne göre kaza ve kaderin tanımı:

Eş'arilere göre kaza, hüküm manasına olup, "Allah’ın bu kâinatta meydana gelecek şeylerin hepsini nasıl, ne zaman, hangi şekil ve özelliklerde olacaklarsa, ezelde öylece bilmiş ve ezeli ilmine uygun olarak dilemiş olmasıdır."

Kader ise; "Hak Teâlâ'nın her şeyi vakti gelince ezelî ilmine uygun olarak irade ettiği (dilediği) şekil ve vasıfta yaratmasıdır."

Eş'arilerin bu tariflerine göre kaza, kaderden daha genel ve şumüllü olup, Allah 'ın ilim ve irade sıfatlarına; kader ise, kudret sıfatına tabi olup, bu sıfatın hadis olan ikinci taallukunun eseridir.

Görüldüğü üzere kaza ve kader terimleri her iki hak mezhebe göre yer değiştiriyor. Üstadımız, “ilm-i ezelînin iki nev'i olan kaza ve kaderin düsturlarıyla” ifadesi ile her iki hak mezhebin görüşünü de zikretmiş oluyor.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü