"İşte bu saat ve kitap misalleri gibi, Sâni-i Zülcelâl, Kadîr-i Külli Şey, esbabı halk etmiş, müsebbebâtı da halk ediyor..." cümlesini devamıyla izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

Sebep ve müsebbep, her ikisi de yaratılıyor ve her ikisini de yaratan Allah'tır. Ancak hikmetler dünyasının icabı olarak, gerek sebebin ve gerekse müsebbebin yaratılmasında bazı kanunlar silsileleri kendini gösteriyor. Bu kanunları eşyanın mahiyetine yerleştiren yine Allah'tır.

Mesela, yumurtanın mahiyetine tavus kuşu olma planını yerleştiren Allah’tır. Ayrıca kuş oluncaya kadar takip edilen süreci de bir kanuna bağlayan yine Allah'tır. Biz buna, yumurtanın tabiatı diyoruz. Hakikatte ise bu, şeriat-ı fıtriyenin bir cilvesidir. Bu yumurtanın Fettah ismiyle açılıp kuş olması da yine Allah'ın kudretiyledir. Yoksa planın kendisi, maddî bir şekil alıp da yumurtayı meydana getirmiş değildir.

Allah, kuşun bütün hususiyetini ezelî ilminde kader ile tayin ve takdir ettiği plana göre yaratıyor. Maddecileri de aldatan bu inceliği fark etmemeleridir.

Cenab-ı Hak meyveyi ağaç vasıtasıyla yarattığı gibi, bazı neticeleri de bazı sebeplere bağlamışsa, bu da kaderin bir hükmüdür. Yani İlâhî takdir gereği olan o sebeplere riayet etmeyen neticeye ulaşamaz. O halde, sebeplerin hakikatte bir tesirleri olmasa da onlar Allah’ın takdir ettiği kanunlar olup, bunlara riâyet etmeyenler neticelerden mahrum kalırlar.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü