"İşte bu saat ve kitap misalleri gibi, Sâni-i Zülcelâl, Kadîr-i Külli Şey, esbabı halk etmiş, müsebbebâtı da halk ediyor..." cümlesini devamıyla izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

Sebep ve müsebbep, her ikisi de yaratılıyor ve her ikisini de yaratan Allah'tır. Ancak hikmetler dünyasının icabı olarak, gerek sebebin hilkatinde ve gerekse müsebbebin yaratılmasında bazı kanun silsileleri kendini gösteriyor. Bu kanunları eşyanın mahiyetine yerleştiren yine Allah'tır.

Mesela, yumurtanın mahiyetine tavus kuşu olma programı olan özelliği ALLAH koymuş. Ayrıca kuş oluncaya kadar takip edilen süreci de bir kanuna bağlayan yine Allah'tır. Biz buna, yumurtanın tabiatı diyoruz. Gerçekte ise bu, şeriat-ı fıtriye-i kübra-yı ilahiyenin bir cilvesininin eşyada tecellisinden ibarettir. Bu yumurtalık özelliği olan programın daha sonra açılıp ve maddi şekil kazanması da yine Allah'ın kudretiyledir. Yoksa programın kendisi, maddi bir şekil meydana getirmiyor.

Allah, eşyanın o maddi vechesini yaratırken, o eşyadaki özelliğe göre yaratıyor. Yani, Allah'ın kudreti hangi şeyi yaratırsa kavanini adet dediğimiz programa göre yaratıyor. Maddecileri de aldatan bu inceliği fark etmemeleridir. Eğer yumurtadan elma, elmadan da tavuk çıkmış olsaydı, belki o zaman dışarıdan farklı bir iradenin müdahalesini kabul edeceklerdi. Zira onlar, "yumurtadan zaten tavuk çıkar" demek suretiyle, yaratılışı Allah'a vermek istemiyorlar.

Halbuki, hem yumurtalık özelliğini ve hem de o özellik istikametinde maddi şekli verip yaratan Allah'tır.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü