"Kâinattaki nizam-ı hikmet-i İlâhiyenin medarlarından olan iktisat,.." Bu cümleyi, "iktisadın medar olması" ile birlikte izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

Allah hem kudretini, hem de isim ve sıfatlarının mükemmel tecellilerini göstermek için, az bir şeyin eli ile çok şeyleri ihsan ediyor; bir sayfaya bir kitabı sığdırıyor. Tek bir şeye yüzlerce vazife takıyor.

Buradaki iktisat; az şeyle çok şey elde etme, kısa yol ile uzun mesafe kat etme ve bir öz ile çok maddeler elde etme manasındadır.

"Her şeye, o şeyin kabiliyet-i mahiyetine göre kemal-i mizan ve intizam ile biçilip hüsn-ü san'at ile tertib edilip, en kısa yolda, en güzel bir surette, en hafif bir tarzda, istimalce en kolay bir şekilde, (meselâ kuşların elbiselerine ve her vakit tüylerini kolayca oynatmalarına ve istimal etmelerine bak), hem israfsız, hikmetli bir tarzda vücut vermek, suret giydirmek, eşya adedince dillerle bir Sâni-i Hakîmin vücub-u vücuduna şehadet ve bir Kadîr-i Alîm-i Mutlaka işaret ederler." (33. Söz)

"En kısa yol"dan maksat, neticeye giden muhtemel yolların en kısa olanı demektir. Mesela, buğday tanesinin başak, çekirdeğin ağaç olma süresi makul olan en kısa yoldur ve çok hikmetlidir. Kâinattaki bütün sebep ve neticelerde bu en kısa yol hâkimdir.

"En hafif" tabiri de benzer bir mânâya gelmektedir. Allah her şeyde en kısa ve en hafif yolu tercih etmektedir. İnsanın hasar görmüş, yaralanmış yahut kırılmış bir tek organının tedavisi aylarca, hatta bazen yıllarca sürerken, bir insanın bütün organlarıyla dokuz ayda yaratılması en kısa yoldur.

Allah’ın her işi ve her icraatı iktisat üzeredir ve çok hikmetlidir. En kısa ve en hafif bir yolu bırakıp uzun bir yolu tercih etmek hem hikmetsiz hem de israflı olur.

Mesela, Allah bir karaciğere dört yüzden fazla vazife takıyor. Her vazife için ayrı bir karaciğer yaratsa idi, insan çok büyük bir gövdeye sahip olmakla, hikmet ve iktisada uygun düşmeyen bir şekle bürünürdü. Keza, bir ağaç ile tonlarca meyve verdiriyor; bir çift göze sayısız eşyayı seyrettiriyor.

Kâinatın nizam ve intizamına dikkatle bakıldığında, iktisat manasının hükmettiğini, hiçbir israfın, lüzumsuz masrafın olmadığını, en kısa yollarla en iyi neticelerin alındığını görülür.

Bu sebeple Allah her şeyde en hafif sureti, en kısa yolu, en kolay tarzı ve en faydalı şekli takip ediyor ki, bu da hem iktisad hem de hikmet oluyor. Allah, her vazifeyi görecek ayrı ayrı şeyler yerine, çok vazifeleri görecek bir şey yaratmış.

Allah insanın bir ferdini, Allah öyle bir donatmış ki, sair türlere bedel yaratmış. Allah, insana çok hissiyat ve cihazlar vermiş ve duygularına sınır koymamış ki, çok makam ve mertebeleri elde edebilsin, kâinatın halifesi ve neticesi olduğunu gösterebilsin. Yani, Allah, bir insan ile çok mahsulat alıyor ve çok maksatları tahakkuk ettiriyor.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü