"Meleklerin bir kısmı âbiddirler, diğer bir kısmının ubudiyetleri ameldedir. Melâike-i arziyenin amele kısmı bir nevi insan gibidir..." Devamı ile izah eder misiniz?
Değerli Kardeşimiz;
"Meleklerin bir kısmı âbiddirler, diğer bir kısmının ubudiyetleri ameldedir. Melaike-i arziyenin amele kısmı bir nevi insan gibidir. Tabir caiz ise bir nevi çobanlık ederler, bir nevi de çiftçilik ederler. Yani rûy-i zemin, umumî bir mezraadır. İçindeki bütün hayvanatın taifelerine Hâlık-ı Zülcelal’in emriyle, izniyle, hesabıyla, havl ve kuvvetiyle bir melek-i müekkel nezaret eder. Ondan daha küçük her bir nevi hayvanata mahsus bir nevi çobanlık edecek bir melaike-i müekkel var."(1)
Önce melâike konusunda âlimlerimizden bazı nakiller yapalım:
Melâike, hem “elçi”, hem de “kuvvet” manasına gelir. Nurani ve latif cisimlerdir. Muhtelif şekillere girebilirler.
Vazifeleri sadece tesbih ve ibadet olan melekler olduğu gibi, dünyanın işlerini gören melekler de vardır.
Üstad Hazretlerinin de ifade ettiği gibi, “Nihayetsiz melâike envaı” mevcuttur. Müfessirler bu nevilerden en meşhurlarını şöylece sıralamışlardır:
- Arşı taşıyanlar, Kürsiyi taşıyanlar, Arşın etrafında Rablerine devamlı hamd ve tesbih edenler, peygamberlere vahiy getirenler, ruhları kabzedenler, amelleri yazanlar, cennet ehline hizmet edenler, cehennem ehline azap verenler, dünyanın işleriyle vazifeli olanlar, harplerde Müslümanlara yardım edenler, şuursuz zikirleri şuurla temsil edenler. ...
Meleklerin kuvvet sahibi olduklarına ve bu kuvvetleriyle iş gördüklerine delil olarak, Arşı ve Kürsiyi taşımaları, İsrafil’in (as.) sûra üflemesiyle göklerde ve yerde olan herkesin ölmesi, Cebrail’in (as.) Lut kavminin dağlarını ve beldelerini yerinden sökmesi gösterilmektedir.
Ankebut suresinde şöyle buyrulmaktadır:
“Artık hepsini de kendi günahlarıyla yakaladık. Onlardan bazılarının üzerine bir rüzgâr gönderdik ve bazılarını şiddetli bir ses tutuverdi ve bazısını da yere batırdık ve onlardan kimisini de gark ettik. Ve Allah onlara zulmeder olmadı. Fakat onlar kendi nefislerine zulmediciler oldular.” (Ankebut, 29/40)
Ayette, “yakaladık, gönderdik” gibi çoğul ifadelerin kullanılması, iki şekilde tefsir ediliyor: Birisi; Cenab-ı Hak izzet ve azametine böylece dikkatleri çekiyor. Türkçemizde, bir kişiye hürmet maksadıyla “sen” yerine “siz” diye hitap etmemiz gibi.
İkinci manaya göre; Allah bu kahırları meleklerine emrederek icra etmiş, çoğul ifade kullanmakla onların da bu işte vazife yaptıklarına ve kuvvetlerini kullandıklarına işaret etmiştir.
Bu kısa açıklamadan sonra, metni kısaca tahlil edelim:
“Meleklerin bir kısmı âbiddirler, diğer bir kısmının ubudiyetleri ameldedir. Melâike-i arzıyenin amele kısmı bir nev’i insan gibidir. Tâbir câiz ise, bir nev’i çobanlık ederler. Bir nev’i de çiftçilik ederler.”
Meleklerin büyük bir kısmı daima Hakk’ı zikretmekte, teshih ve hamd etmektedirler. Diğer kısmının ise “ubudiyetleri ameldedir”, yani kendilerine emredilen vazifeyi yerine getirmekle ibadetlerini yapmış olurlar. Üstad Hazretleri buna, insanların çobanlık ve çiftçilik yapmalarını misal vermekle birlikte, dersin devamında şu açıklamayı getirir:
“Meleklerin çoban ve çiftçiler mesabesinde olanlarının insanlara müşabehetleri yoktur. Çünkü; onların nezâretleri sırf Cenâb-ı Hakk’ın hesabiyledir ve O’nun nâmiyle ve kuvvetiyle ve emriyledir. ...”
Bu konuda Üstadımızın şu ifadelerini de hatırlamak gerekiyor:
“... Halbuki, ins ve cin, şu nihayetsiz vazifeye, şu haşmetli nezarete ve şu vüs'atli ubudiyete karşı milyondan birisini ancak yapabilir. Demek bu nihayetsiz ve mütenevvi vezaife ve ibâdâta, nihayetsiz melâike envaı ve ruhaniyat ecnası lazımdır."(2)
Meleklerin nevileri nihayetsizdir. Zira bu kâinatta, bilhassa yeryüzü meşherinde Cenab-ı Hakk’ın, birbirinden farklı, birbirinden güzel ve sanatlı sonsuz eserleri sergilenmektedir. İnsanların ve cinlerin bu sonsuz eserleri temaşa etmeleri yeterli olmuyor. Bu vazifeyi ancak, nihayetsiz melaike envaı yapabilir.
Üstadımızın ifade ettiği gibi, bir yağmur tanesine müekkel olan melek, arşa müekkel meleğin cinsinden değildir.
Kâinatın bir küçük misali olan insan üzerinde konuşacak olursak, onun her bir uzvu ayrı bir sanat mucizesidir. İnsan bedenini anlamak için birbirinden farklı ilim dalları teşekkül ettiği gibi, o uzuvlardaki sanat inceliklerine karşı tesbih, tekbir ve hamd ile mukabele edecek melekler de birbirinden farklı olacaktır. İnsanın tüm bedenine müekkel bir melek olduğu gibi, her bir uzvuna, belki her bir hücresine müekkel melekler de bulunacaktır.
Metinden naklettiğimiz kısımda da yeryüzünün tümüne müekkel bir melek olduğu gibi, her bir canlı nevine müekkel meleklerin de bulunduğu beyan edilmiştir.
Meleklerin Kuvveti
Meleklerin kuvvetleri olmakla birlikte, bu kuvvetlerini ancak Allah’ın izniyle ve sadece emredildikleri zaman kullanırlar. Bunun dışında, vazifeleri sadece nezaret etmektir. “Esbab bir perdedir, iş gören kudret-i Samedaniyedir.” hakikati, bir yönüyle, meleklerin iş görmelerinde de söz konusudur. Bunun en açık misali Azrail Aleyhisselamın ruhları kabzetmesinde görülür.
Ayet-i kerimede ruhları Allah’ın aldığı açıkça beyan edildiğine göre, Azrailin vazifesi sadece bu ilahi icraatı müşahede etmekten ibaret kalır. Ölüm meleği, ruhları Allah’ın verdiği kuvvetle ve onun emriyle aldığından, bu icraatı Cenab-ı Hak yapıyor demektir.
“Allah, (ölen) insanların ruhlarını öldüklerinde, ölmeyenlerinkini de uykularında alır. Ölümüne hükmettiklerinin ruhlarını tutar, diğerlerini belli bir süreye (ömürlerinin sonuna) kadar bırakır. Şüphesiz bunda düşünen bir toplum için elbette ibretler vardır.” (Zümer, 39/42)
“...Belki nezaretleri, yalnız Rubûbiyet’in tecelliyatını, memur olduğu nev’ide müşâhede etmek ve kudret ve rahmetin cilvelerini o nev’ide mütalâa etmek ve evâmir-i İlâhiye’yi o neve bir nevi ilham etmek ve o nev’in ef'âl-i ihtiyâriyesini bir nev’i tanzim etmekten ibarettir.”(3)
Üstad'ın bu ifadelerinden anlaşıldığı gibi, meleklerin vazifeleri sadece memur oldukları nevideki rububiyet tecellilerini temaşa ve mütalaa etmekle kalmıyor, ayrıcı o nevin bütün fertlerinin ihtiyari fiillerinde onlara, ilham yoluyla, bir bakıma yol göstermiş oluyorlar. Burada söz konusu olan, insanların ihtiyari fiillerinden ziyade hayvanların faaliyetleridir. Hayvanlarda da küçük mikyasta bir ihtiyar vardır. Yanına yaklaştığınız bir kuşun uçarak sizden uzaklaşması bir ihtiyar ile gerçekleşir. O kuşta akıl olmadığına göre, bu ihtiyar akıl yoluyla verilmiş bir karara dayanmaz. Arının ilhama en ileri bir manada mazhar olması gibi, bu kuş da aynı ilham ile düşmanını hissetmiş, uçarak ondan uzaklaşmıştır.
“Melâikelerin şu hizmetleri, cüz’-i ihtiyarileriyle bir nevi kisbdir.”
Meleklerin amele kısmının vazifeleri, ilahi emre muhatap olduklarında iradelerini kendilerine verilen vazifeyi yapmaya sarfetmeleridir. Bundan sonraki safhada bütün iş ilahi kudretle görülmektedir.
“Bir nevi kisbdir” ifadesiyle insan iradesine atıf yapılmış oluyor. Bilindiği gibi, hayrı da şerri de Allah yaratır. İnsan sadece bir iş yapmaya meyleder, iradesini o sahada kullanmaya sevkeder. Ondan sonraki bütün işler İlâhî kudretle yapılır. İnsanın kudreti Allah’ın kudret sıfatının bir tecellisidir.
Güneş'in ışığını aksettiren bir aynanın herhangi bir mekânı aydınlatmasında, hakiki aydınlatıcı, ayna değil, Güneş olduğu gibi, bir işin icra edilmesinde de insan kudreti o ayna vazifesini yapmaktadır. İşte meleklerin hizmetlerinde de “bir nevi kisb” söz konusudur. Onlar da bir emri yerine getirmede kisbten öte bir tesire sahip değillerdir. Meleklere atfettiğimiz bütün işler Allah’ın kudreti ve iradesiyle yapılır, yaratılır.
“Demek, melâikelerin şu nevi amelleri ise, onların ibadetidir. İnsan gibi, âdetleri değildir.”
Meleklerin yaptıkları işler, doğrudan, ibadettir. Zira ilahi emre uyularak yapılmışlardır. İnsanların âdet olarak yaptıkları işler ise ancak “niyet ile” ibadet hükmünü alabilir. Aksi hâlde ibadet sayılmazlar. Mesela, insanın yürümesiyle bir meleğin bir mekândan diğerine uçması arasında fark vardır. Meleğin uçması kendi kararıyla değil, Allah’ın izni ve emriyle olduğundan, bu uçma fiili aynı zamanda bir ibadettir. İnsanın yürümesi ise ancak hayırlı bir iş yapmaya niyet ederek yola çıktığında ibadet hükmüne geçer; aksi hâlde ibadet sayılmaz.
Meleklerin ibadetleriyle insanların ibadetleri arasındaki ehemmiyetli bir fark da şudur:
İnsanlara bir ilahi emir tebliğ edildiğinde, insanın kalbiyle nefsi arasında bir münazara başlar. Kötülüğü emreden nefis, ibadete karşı çıkar. İnsanın, nefis ve şeytanın engellemelerine rağmen yaptığı ibadet, bu engellemelerle hiç karşılaşmayan, aksine büyük bir zevk ile yapılan “melek ibadetinden” çok farklıdır.
Dipnotlar:
1) bk. Sözler, Yirmi Dördüncü Söz, Dördüncü Dal.
2) bk. age., On Beşinci Söz.
3) bk. age., Yirmi Dördüncü Söz, Dördüncü Dal.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü