"Bazen arzu fikir suretini giyer. Şahs-ı muhteris, arzu-yu nefsaniyesini fikir zanneder." Vecizeyi izah eder misiniz? Hangi durumlarda böyle olabilir?

Değerli Kardeşimiz;

"Bazen arzu fikir sûretini giyer. Şahs-ı muhteris, arzu-yu nefsaniyesini fikir zanneder."(1)

İnsanın fıtratında çok cihazlar ve duygular vardır. Hepsinin işleyişi ve çalışması ise başka başkadır.

Allah, nefsin mahiyetine çok istek, arzu ve meyiller koymuştur. Bunlar, insanın düşünce ve hayal aleminin ham maddesi mesabesindedirler. İnsanın mahiyetini bir fabrikaya benzetecek olursak, her bir bölümün ve cihazın vazifesi ayrı ayrıdır. Nefisteki bir arzu ve meyil, yontulmamış bir ham madde iken, dimağ çarklarından geçmiş fikir ise, işlenmiş bir ürün gibidir. Ama ikisi arasında mesafe yakın olunca, birbirleri ile karıştırılabiliyorlar.

İnsandaki arzu ve meyiller, fikrin oluşmasında önemlidirler; ama fikir değillerdir. Ben nefsimden kaynayan bir arzuyu işlemeden ve yontmadan, yani dimağ süzgecinden geçirmeden, fikir diye ortaya atarsam, yanlış ederim, yanılırım ve yanıltırım. Fikir makuldür. Ama arzular makul olmayabilir. Mesela, ben ölmemek arzu ediyorum, ama ölmek kanun-u İlahidir. Ben elimi uzattığımda, yıldızları tutmak arzu ederim. Ama tutmak münkün değildir. Misalleri çoğaltabiliriz.

Arzu ve meyiller, nefis ve ihtiyaçtan çıkarlar; fikir ise dimağdan çıkar. Biri işlenmiştir, diğeri ise ham olarak gelirler. İkisinin arasını ayrıştıramayanlar bazen arzuyu fikir sanırlar, fikir gibi ortaya atarlar. Bu da yanlışa sebep olur.

Bu meselenin bir de ters tarafı da vardır. Şöyle ki;

Bir insan kendi yalancı sözünün doğru çıkmasını arzu edebilir. Bu konuda Üstadımız şöyle diyor:

“Meselâ, muhteris bir intikam veya müntakim bir hilâfla bir kere demiş: ‘İslâm mağlûp olacak, kalbi parçalanacak.’ Sırf o mürâi ruhtan gelen, yalancı fikirden çıkan meş’um sözünü doğru göstermek için, İslâm mağlûbiyetini, İslâm perişaniyetini arzu eder, alkışlar, hasmın darbesinden mütelezziz olur."(2)

Dipnotlar:

(1) bk. Hutbe-i Şamiye.
(2) bk. Sünûhat.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü