"Bir mevcudun vahdeti varsa, elbette bir vâhidden, bir elden sudur edebilir..." cümlesini ve Üçüncü Muhali açıklar mısınız?

Değerli Kardeşimiz;

"ÜÇÜNCÜ MUHAL"

" اَلْوَاحِدُ لاَ يَصْدُرُ اِلاَّ عَنِ الْوَاحِدِ kaide-i mukarreresiyle, 'Bir mevcudun vahdeti varsa, elbette bir vâhidden, bir elden sudur edebilir.' Hususan o mevcut, gayet mükemmel bir intizam ve hassas bir mizan içinde ve câmi bir hayata mazhar ise, bilbedâhe, sebeb-i ihtilâf ve keşmekeş olan müteaddit ellerden çıkmadığını, belki gayet kadîr, hakîm olan bir tek elden çıktığını gösterdiği halde; hadsiz ve câmid ve cahil, mütecaviz, şuursuz, karmakarışıklık içinde, kör, sağır esbab-ı tabiiyenin karmakarışık ellerine -hadsiz imkânat yolları içinde ve içtima ve ihtilâtla o esbabın körlüğü, sağırlığı ziyadeleştiği halde- o muntazam ve mevzun ve vâhid bir mevcudu onlara isnad etmek, yüz muhali birden kabul etmek gibi akıldan uzaktır."(1)

Bir köyde iki muhtar, bir vilayette iki vali olsa, orada intizam bozulur ve kargaşa olur. Ya da bir köyde veya vilayette birlik ve nizam var ise; orada hâkim ve müdebbirin tek olduğunu gösterir. Bir yere çok eller karışır ise, orada karmaşa ve anarşi hüküm sürer, birlik ve ahenk kalmaz. İşte Üstad; "Bir mevcudun vahdeti varsa" ifadesinde bu hakikate işaret ediyor.

Kâinatın tümünde de hassas bir ahenk, eşsiz bir nizam, ince bir intizam, mükemmel birlik hükmediyor. Bu da Halıkının ve Saniinin tek ve yekta olduğunu kat’i bir surette ispat ediyor. Şayet kâinata çok eller müdahale etse idi, bu muazzam intizam ve ahengi yerle bir eder, her şey harap olurdu. Zira çok ellerin müdahil olduğu bir yerde, karmaşa ve ihtilaf hâkim olur. Karmaşa ve ihtilafın hükmettiği bir yerde de, intizam ve ölçü kalmaz.

“Eğer yer ile gökte Allah'tan başka ilâhlar olsaydı, bunların ikisi de muhakkak fesada uğrar yok olurdu.” (Enbiya Suresi, 21/22)

Yer ile gökte iki ilah olsaydı âlem fesada giderdi. Çünkü bunların her ikisi de birbirinin misli olacaklardı. İlah olmaları için her ikisinin de sonsuz sıfatlara sahip olmaları gerekecekti. Sonsuz sıfatlar, meselâ sonsuz kudret ancak bir ilahta bulunabilir. İkisinin de sonsuz kudret sahibi olmaları muhaldir. Sadece birisinin kudreti sonsuz kabul edildiğinde ise diğeri ilah olamaz, ancak mahlûk olur. Zira sonu olanın mutlaka başlangıcı da vardır. Başlangıcı olan her şey ise sonradan yaratılmıştır.

Bu ilahların her ikisinin de iradelerini icra etmeleri icap eder. Bir işi her ikisi farklı şekilde irade ettiklerinde her ikisinin de emrinin yerine gelmesi gerekecektir. Bu ise mümkün değildir. Bu iki zıt irade o şeyin meydana gelmesini imkânsız kılar ve o şey fesada giderdi, var olmazdı.

Bütün bu intizamlı ve ölçülü işler, ancak Cenab-ı Hakk’ın nihayetsiz kudretinin, sonsuz ilminin ve mutlak iradesinin tecellisidir. İlim, irade ve kudretten mahrum olan; kör, sağır ve şuursuz sebeplerin bu harika ve gayet sanatlı işleri yapması mümkün değildir. Sebepler ancak Allah’ın sonsuz kudret ve iradesinin birer perdesidirler.

"Haydi, bu muhalden kat-ı nazar, esbab-ı maddiyenin elbette tesirleri, mübaşeretle ve temasla olur. Halbuki, o esbab-ı tabiiyenin temasları, zîhayat mevcutların zâhirleriyledir. Halbuki görüyoruz ki, o esbab-ı maddiyenin elleri yetişmediği ve temas edemedikleri o zîhayatın bâtını, on defa zâhirinden daha muntazam, daha lâtif, san'atça daha mükemmeldir. Esbab-ı maddiyenin elleri ve âletleriyle hiçbir cihetle yerleşemedikleri, belki tam zâhirine de temas edemedikleri küçücük zîhayat, küçücük hayvancıklar, en büyük mahlûklardan daha ziyade san'atça acip, hilkatçe bedî bir surette oldukları halde, o câmid, cahil, kaba, uzak, büyük ve birbirine zıt olan sağır, kör esbaba isnad etmek, yüz derece kör, bin derece sağır olmakla olur."(2)

Dipnotlar:

(1) bk. Lem'alar, Yirmi Üçüncü Lem'a, Üçüncü Muhal.
(2) bk. a.g.e.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü