"Bütün enva-i şirki reddeder, hem de yedi enva-i tevhidi eder isbat; üçü menfi, üçü müsbet..." cümlesini açıklar mısınız?

Değerli Kardeşimiz;

"O Kur'ân-ı Azîmüşşan nasıl bir bahr-i tevhiddir. Bir tek katre, misal için bir tek Sure-i İhlas; fakat kısa bir tek remzi, nihayetsiz rumuzundan..."

"Bütün enva-ı şirki reddeder, hem de yedi enva-ı tevhidi eder ispat; üçü menfi, üçü müsbet, şu altı cümlede birden:.." (Sözler, Lemeât)

Kur’an şirkin bütün çeşitlerini, sure ve ayetleri ile reddeder. İhlas suresi bunun en güzel misalidir. İhlas suresi nasıl şirkin bütün nevilerini reddediyor ise, muhalifi olan tevhidin de yedi nevini gösterip ispat ediyor. Bunu altı cümle ile yapıyor. Bu cümlelerin üç tanesi müsbet, üç tanesi menfidir.

"De ki: O Allah birdir." (İhlâs, 112/1) "De ki: O Allah'tır. Çünkü o birdir. Çünkü o hiçbir şeye muhtaç değildir ve her şey ona muhtaçtır. Çünkü o doğurmamıştır. Çünkü o doğmamıştır. Çünkü ona denk olacak hiçbir şey yoktur."

“O, Allah'tır, o birdir, o Samed'dir.” cümleleri müsbettir. “O doğurmamıştır. O doğmamıştır. Ona denk olacak hiçbir şey yoktur." cümleleri ise menfidir, yani şirki nefyetmekte, reddetmektedir.

"Menfi" ifadesi, şirkin imkânsızlığını gösterdiği için, onun muhalifi olan tevhidin sabit olması açısından ehemmiyetlidir. Mesela, "Allah doğurmamış ve doğmamıştır." cümlesi menfi bir cümle iken, "O Ehad'dir, Samed'dir." cümlesi ise müsbet cümlelerdir.

"Allah doğurmamış ve doğmamış" denildiğinde, onun mahlukattan münezzeh olduğu neticesi hasıl olur ki, bu da müsbet bir cümledir. Konunun devamında altı cümlenin şerh ve izahını Üstad Hazretleri bizzat kendisi izah ediyor.

“Allah birdir” kelimesi müsbet bir netice iken “Çokluktan ilah olmaz” cümlesi ise menfi bir neticedir. Üstad Hazretlerinin yukarıda izah ettiği gibi, müsbet ve menfi her ikisi de katidirler ve kesin bir hüküm belirtirler.

Müsbet, düz bir şekilde tevhidi isbat ederken, menfi de tersinden bir bakışla tevhidi isbat etmiş oluyor.

“Allah’ı seven ona itaat eder.” düz bir mantık kurmadır ki, buna müsbet mantık deniyor. “Ona itaat etmiyorsan; onu sevmiyorsun demektir.” ise tersinden bir mantık kurmadır ki buna da menfi mantık deniyor.

İhlas suresinde de bu yolla iç içe birçok hükümler çıkarılıyor ki, her bir hüküm tevhide hizmet edip onu isbat ediyor.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü