"Daire-i kesretin müntehâsında ve en dağınık cüz'iyâtında, sırr-ı vahdetle bin bir esmâ-i İlâhiye, zîhayat denilen küçücük mektuplarda temerküz edip,.." İzah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

"İşte, daire-i kesretin müntehâsında ve en dağınık cüz'iyâtında, sırr-ı vahdetle bin bir esmâ-i İlâhiye, zîhayat denilen küçücük mektuplarda temerküz edip açık okunduğundan, o Sâni-i Hakîm, zîhayat nüshalarını çok teksir ediyor. Ve bilhassa zîhayatlardan küçüklerin taifelerini pek çok tarzda nüshalarını teksir eder ve her tarafa neşreder."(1)

Daire-i kesret veya dağınık cüz’iyat, kâinat ve içindeki bütün mahlûkattır. Müntehası ise hayattır, yani insandır.

“Kâinat bir şeceredir, anasır onun dallarıdır. Nebatat yapraklarıdır. Hayvanlar onun çiçekleridir. İnsanlar onun semereleridir.” (Mesnevi-i Nuriye)

“Kesretin müntehası” bütün insanlar, hayvanlar ve bitkiler. İnsan kâinatın meyvesidir ve ağacın en uzak yeri de meyvesidir. 

Evet, kâinat ağacının meyvesi, neticesi ve hülasası hayattır. Bu sebeple Allah hayatı kesretle yaratıyor. Çünkü Allah’ın isim ve sıfatları, en bariz, en parlak ve en mükemmel olarak hayatta hususan insanda tecelli ediyor.

Hayat, bütün kâinat fabrikasının çarklarının işlemesinden hâsıl olan cami’ bir hülasa, eşsiz ve en mükemmel meyvedir.

Mesela, bir arının hayata mazhar olabilmesi için, bütün kâinat çarklarının işlemesi, Güneş, su, hava, toprak ve diğer elementlerin hassas bir nizam ile hareket etmeleri gerekir. Bu sebeplerden bir tanesi vazifesini terk etse hayat vücut bulmaz.

Dağda hayat bulunmadığı için, sadece bulunduğu mekân ile alâkadardır. Ama arı, hayat sayesinde bütün kâinatla irtibatlıdır. Zira hayat, o kadar çok şartın bir araya toplanması ile teşekkül ediyor ki, bu şartlardan birisi sönse, hayat da söner.

Bu da gösteriyor ki, hayat bütün kâinattan süzülüp gelen bir hülasa ve neticedir. Küçük bir arı hayat sayesinde bütün kâinatla alâkadar olup, bütün sebeplerin bir muhassalası ve bir neticesi oluyor. Yani arı basit bir cüz iken, hayat ile bütün kâinatla alâkadar külli hükmüne geçiyor. Arı, hayat sayesinde bütün o küllî unsurlara efendi oluyor, o azametli şeyler arıya hayat sayesinde hizmet ediyor.

Allah’ın bütün isim ve sıfatları hayat sayesinde görünüyor ve biliniyor.

(1) bk. Şualar, İkinci Şua, Birinci Makam.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü