"Ey arkadaş! O nizamı bulmak için umum kâinatı araştırmaktansa, şu misale dikkat et, matlubun hasıl olur." İzah eder misiniz?

Cevap

Değerli Kardeşimiz;

Bu kısa cümlede istikra’ deliline işaret ediliyor.

Lügatte istikrâ; “Bir şeyin durumunu ve vasıflarını öğrenmek için araştırma yapma, gayret gösterme” manasına geliyor. İstiḳrâ mantıkta cüz’îden küllîye, özelden umuma, tek bir kanundan bütün kanunlara götüren bir ıstılahtır.

Meselâ, yüz kediyi inceleyip; "kediler bir hayvan türüdür, ‘miyav’ sesi çıkarırlar, boyları ve enleri şu aralıktadır" demek istikradır. Bu umumi kaideleri tespit etmek için yeryüzündeki bütün kedileri tek tek incelemek gerekmiyor. Temsilî beş on kedi incelemek kâfidir, zaten bütün kedileri tek tek incelemek de mümkün değildir.

İstikrâ’yı Hârizmî “bir nev’i bütün ferdleri vasıtasıyla tanıma”, İbn Sînâ, bir nev’in ferdlerine ait hükme dayanarak o nev’ hakkında bir hüküm verme”, Gazzâlî, “küllî bir mefhum altındaki birçok cüz’îyi tetkik ederek neticede bu cüz’îlerde müşterek bir hüküm bulmak suretiyle, söz konusu küllî hakkında aynı hükümde bulunma” (bk. Miʿyârü’l-ʿilm, s. 115) şeklinde tarif etmişlerdir.

Mantık açısından dolaylı istidlâl yollarından biri olan istikrâda, öncelikli olan şeyler araştırma ve inceleme yoluyla elde edildiği için, bu isim verilmiştir. İstikrâ karşılığında Batı dillerinde induction, Türkçede tümevarım ifadeleri kullanılmaktadır.

Netice olarak; küçük bir mikrobun muazzam bir intizam içinde olması, muazzam intizamın da muazzam bir Nazım'a işaret etmesi benzer bir istikrâdır. Bütün kâinat bu umumi kanun ve kaideler ile doludur.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü

Kategorileri:
Okunma sayısı : 609
Sayfayı Word veya Pdf indir
Bu içeriği faydalı buldunuz mu?

BENZER SORULAR

Yükleniyor...