"Gavs-ı Âzam'ın ism-i azamı Yâ Hayy'dır." cümlesini izah eder misiniz? Zihayatta zaten "Hayy" ismi tecelli ediyor, bu konuda bilgi verir misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

Allah’ın her bir isminin kainat sahnesinde tecelli daireleri ve perdeleri vardır. Bu daire ve perdelerde bir isim reis ve galiptir, diğer isimler ise bu ismin emrinde ve gölgesinde hizmet ve tecelli ederler. Yani bu daire ve perde o ismin bir standı ve fuarı gibidir ki, müşterilerin nazarında mana ve hükmünü izhar ve ilan etsin.

Allah’ın her bir isminin diğer isminden hem hüküm olarak hem de mana olarak bir farkı vardır. Bu yüzden isimlerin tecelli ettiği daire ve perdeler de buna göre farklılık arz ediyor. Bütün isimlerin aynı kalıp içine girip tek tipleşmesi ve farklı hüküm ve manalarını göstermemesi düşünülemez. Allah’ın sayısız isim ve sıfatları kainatta sayısız mahiyet ve mizaçları gerektirmiştir.

Bu yüzden Allah’ın biribirinden farklı olan isimlerinin tecelli ettiği dairelerde, o ismin mana ve hükmüne uygun olarak ibadet ve meslekler ortaya çıkmıştır. Evliya ve ariflerin meslek ve meşreplerinin farklı ve biribirine mübayin olmasının sebebi isimlerin galebesidir. Bir evliya Allah’ın bir isminin dairesine giriyor ve o isim o evliyanın üstünde galip geliyor. Sair isimlerde aynı hassasiyeti azameti gösteremediği için meslek ve meşrebi farklı, hatta zıt gibi düşüyor.

Mesela Muhyiddin-i Arabi Allah’ın vacip olan vücuduna öyle bir hasrı nazar ediyor ki, Allah’ın sair isimlerini ve tecelli dairelerini göremiyor. Göremediği tecelli dairelerini de inkar ediyor. "Varlık sadece Allah’a mahsus." deyip, diğer isimlerin tecelli ettiği sahaları ve varlıkları yok sayıyor. Yine bir evliya bir ismin hükmüne girip o hükmün altında fena bulduğu için diğer isimleri fark edemiyor.

Ama en hakikatli meslek, bütün isimleri ve dairelerini muvazene içinde okuyup hayatında gösterip ilan etmektir ki, sahabe mesleği budur. Yani her ismi değerinde ve ölçüsünde okumak ve gereğini üstünde göstermektir. Aynı mana nebiler içinde de caridir.

Peygamber Efendimiz (asm) Allah’ın bütün isimlerini azami bir tecelli ile üstünde göstermiştir; bir ismin galebesi ile sair isimlerin pasifleşmesi diye bir şey olmamıştır. Ama sair nebiler de her isim tecelli etmekle beraber bir ismin galebesi olmuştur. Bütün isimlerin en azami ve müsavi şekilde tecelli ettiği tek nebi iki cihan serveri Hazreti Muhammed Efendimiz (asm)’dir.

Nasıl Allah’ın isimleri içinde ism-i azam var ise, bu isimlere mazhar olanlar içinde mazhar-ı azam da Hazreti Peygamber Efendimiz (asm)'dir.

Bu noktadan bakacak olursak, Abdulkadir Geylani Hazretlerinde diğer isimlerle beraber galiben tecelli eden isim Hay ismidir. Yani tabiri yerinde ise Abdulkadir Geylani Hazretleri "Hay" isminin bir fuarı bir vitrini gibidir. Bu isim bu mahiyette hakikatini daha ziyade ve parlak bir şekilde izhar ve ilan ediyor. Bir ismin umumi bir şekilde tecelli etmesi hususi ve galibane bir şekilde tecelli etmesine mani değildir.

Mesela, ilim sıfatı kainatta her şeyi kuşatmıştır, yani her eşyada tecelli etmiştir, ama en parlak Peygamber Efendimiz (asm)'de tecelli ile tezahür etmiştir.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü