"Hem de hükema-i İlâhiyun nezdinde, her bir nevi için hayy ve nâtık ve efrada imdad verici ve müstemiddi bir mahiyet-i mücerrede vardır." cümlesini izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

"Hem de hükema-i İlâhiyun nezdinde, herbir nevi için hayy ve nâtık ve efrada imdad verici ve müstemiddi bir mahiyet-i mücerrede vardır. Lisan-ı şeriatta 'melekü'l-cibal' ve 'melekü'l-bihar' ve 'melekü'l-emtar' gibi isimlerle tabir edilir. Fakat tesir-i hakikîleri yoktur. Müessir-i Hakikî, yalnız Zat-ı Akdes'tir."(1)

Dini inkar etmeyip kabul eden filozoflara (Meşaiyyun, İşrakiyyun) göre kainatta her bir tür içinde hayatlı ve konuşan, ayrıca o türün fertlerine yardım eden, aynı zamanda maddeden başka ve mücerret bir tür vardır demişler. Kısa akılları ile meleklerin vücudunu tam idrak edemedikleri için, böyle bir tasvirde bulunmuşlar. Yani şeriatın haber verdiği meleklerin varlığını uzaktan ve eksik bir şekilde hissetmişler, ona da mahiyet-i mücerret yani mahiyeti maddeden başka ve bilinmeyen bir tür demişler. Üstad Hazretleri burada onların fikirlerini meleklerin varlığı noktasında kullanıyor, tasvirlerini ise tasvip etmiyor. Zaten sonraki ifadelerde onların tasvirlerinin yanlışlıklarına işaret ediliyor.(2)

Bu tür filozofların mahiyeti bilinmeyen ve tasarrufu olan bir tür, dediği şeyin, şeriattaki karşılığı meleklerdir. Melekler ise türlerin vekili ve onların üstünde tecelli eden isim ve sıfatların seyircileri hükmündedir. Yoksa müessir ve yaratıcı konumunda değildirler. İnsan nasıl fiilinin yaratıcısı değilse melekler de vekalet ettiği türün yaratıcısı ve tasarrufçusu değildir. Her şeyin yaratıcısı ve mutasarrıfı istisnasız Allah’tır.

Mesela, insanları koruyan melekler Allah’ın havl ve kuvveti ile korurlar. Arşı taşıyan melekler Allah’ın kudreti ile o vazifeyi ifa ederler. Meleklerin Allah’ın mülkünde hakiki anlamda bir müdahale ve tasarrufları yoktur, sadede seyirci ve mütefekkirdirler.

Dipnotlar:

(1) bk. Muhakemat, Birinci Makale (Unsuru'l-Hakikat), On İkinci Mukaddime.
(2) bk. Sözler, Yirmi Dokuzuncu Söz, Birinci Maksat.

İlgili ders videosu için tıklayınız:
- Prof. Dr. Şadi Eren, Muhakemat Dersleri (17. Bölüm).

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü