"Hem o arşa çıkmak için dört vesile vardır: İlham, tâlim, tasfiye, nazar-ı fikrî." cümlesini izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

“Hem o arşa çıkmak için dört vesile vardır: İlham, tâlim, tasfiye, nazar-ı fikrî.”

Bu dört vesile ayrı ayrı olarak düşünüldüğünde, “ilham, Kur’ân yoluna bakıyor; talim, kelam âlimlerinin imkân-hudus yoluna bakıyor; tasfiye, tasavvufa; nazar-ı fikri ise felsefecilere bakıyor” denilebilir. Ancak, Kur’ân yolunda bunların tümü birlikte bulunurlar. Bu yol, ilâhî bir ihsan olan vahiy ve ilhama dayanmakla birlikte, bu yola girenler talim yoluna girer, ilim tahsiline başlar, farz ve nafile ibadetlerle kalplerini tasfiye eder ve namazlardan sonra en büyük bir ibadet olan tefekkürü yaparlar.

Bu son maddenin felsefecilerin nazar-ı fikrîsinden farkı, birincisinde insanın kendi aklını ölçü alması, eşyaya ve hâdiselere o nazarla bakması söz konusu iken, bu ikincide tefekkür görevi Kur’ân’ın ışığında yapılmakla çok daha ileri noktalara varmakta ve ulviyet kazanmaktadır. Bu tefekkür mesleğinin en birinci esası, Allah’ın Zatını tefekkür etmemek, sonsuz sıfatlarının mahiyetini de anlamaya zorlanmamak, tefekkür görevini İlâhî sıfatların ve isimlerin tecelli ettiği mahlûkat âleminde icra etmektir.

İlham, talim, tasfiye, nazar-ı fikri: Kemalatın arşı olan Allah’ın marifetini kesb etmenin usulü olan dört yolun vesileleri ve gidiş vasıtalarıdır.

Birinci yol; miracı Kur'an’dır. Yani vahyin ve onun gölgesi olan ilhamın sayesinde ve himayesinde gidenlerin yoludur.

Peygamberlerin, sahabelerin, mehdi-i azamın ve ilhama mazhar olan büyük zatların yollarıdır. Bu yolun vasıtası vahiyler ve ilhamlardır. Bu yol cadde-i kübra olup, en kısa ve istikametli yoldur.

İkinci yol; kalbin tasfiyesi ve nefsin terbiyesi ile terakki eden ehl-i tarikatın ve tasavvufun yoludur. Burada kalp merkezdir; evrad ve ezkar esasdır.

Üçüncü yol; ilim yoludur. Yani Cenab-ı Hakk'a ve marifetinde, ilmen teali ve terakki eden kelam erbabının yoludur. Bunda esas olan, imkân ve hudus dediğimiz, iki marifet tarikiyle yürümektir. Yani vesileleri ve sebepleri inceleyip eleyerek neticeye ve müsebbibe kavuşma mesleğidir.

Bu yolun vasıtası ise; hayat boyunca ilim öğrenmek ve tedrisatla meşgul olmaktır.

Dördüncü yol; feylesofların ve Müslüman olan hükemaların mesleğidir.

Bunda ise; akıl esastır. Diğer duygu ve latifeler akla hizmet eder. Tarîk-i Kur’ânî iki nevidir.Umum felsefeciler bu yolun yolcusudurlar.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü