"İnsan, küçük bir mikyasta, kâinattaki hakaik-i imaniyeyi şuhud derecesinde gösterebilir." cümlesini izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

İnsan maddî ve manevî duygu ve cihazlar sayesinde kâinatın küçültülmüş bir özeti gibidir. Bu sebeple kâinatta tecelli bütün isim ve sıfatlar insanda da tecelli etmiştir. Kâinat büyük kitap, insan ise bu kitabın fihristesi ve özeti hükmündedir.

Mesela; Allah’ın Musavvir ismi semayı ve yeryüzünü nasıl tasvir etmiş ise, insanın suretini de aynı şekilde tasvir etmiştir. Yeryüzü tevhidin nasıl bir mührü ise, insanın siması da aynı şekilde belki daha parlak bir mühürdür.

Buradaki iman hakikatleri Allah’ın varlığı ve birliği, isim ve sıfatlarının tecellileri manasındadır. İmanın diğer rükünleri de bu iman rüknüne dayanmaktadır.

"Meselâ: Kâinatta Levh-i Mahfuz'un gayet kat'î bir delil-i vücudu ve bir nümunesi, insandaki kuvve-i hâfızadır ve âlem-i misalin vücuduna kat'î delil ve nümune, kuvve-i hayaliyedir ve kâinattaki ruhanîlerin bir delil-i vücudu ve nümunesi, insandaki kuvvelerdir ve latifelerdir ve hâkeza... İnsan, küçük bir mikyasta, kâinattaki hakaik-i imaniyeyi şuhud derecesinde gösterebilir."

Üstadımızın bu paragrafta kullandığı delil, işarî ve remzîdir. Yani insanın mahiyetinde öyle duygu ve latifeler var ki, bunlar sanki diğer gaybî âlemlerin insandaki ucu ve numunesi hükmündedir.

Nasıl ki, küçük su damlaları büyük bir nehre veya denize işaret edip ispat ediyorsa, aynı şekilde insandaki hayal kuvvesi de küçük su damlaları misali, âlem-i misale işaret etmektedir. Aynı husus, insanların hafızası ile büyük hafıza hükmünde olan Levh-i Mahfuz için de geçerlidir.

Küçük bir kâinat olan insan, maddî ve manevî olarak iki esastan oluşur. Başka bir ifade ile insanın görünen ve görünmeyen, yani mülk ve melekût olmak üzere iki ciheti vardır. Beyni görünür ama aklı görünmez, kalbi görünür ama sevgisi ve vicdanı görünmez, kulağı görünür ama işitmesi görünmez. İnsanın bedeni mülk, ruhu melekûttur.

Aynen öyle de büyük bir insan olan kâinat da iki esastan oluşmaktadır; biri görünen, diğeri ise görünmeyen tarafıdır. Bu âlemin de görünen kısmı mülk, onda vazife yapan manevi kanunlar ise melekût olurlar. Görünen kısmı şehadet âlemi, görünmeyen tarafı ise, melekler, cinler, şeytanlar ve ruhanilerdir. İnsan kendi mahiyetinde numune olarak bulunan duygu ve kuvvelere bakarak, o gaybî âlemleri şuhud (görüyor gibi) derecesinde görebilir. Dumanın ateşe işareti gibi, insanın mahiyeti de gaybi âlemlere işaret eder. Tabi bu bakış, diğer kuvvetli deliller ile teyit edildiğinde daha bir kuvvet kazanır, aklı ve vicdani çürümemiş herkesi ikna edebilir.

"Ve kâinattaki ruhanîlerin bir delil-i vücudu ve nümunesi, insandaki kuvvelerdir ve lâtifelerdir. İnsan küçük bir mikyasta kâinatta hakaik-i imaniyeyi şuhud derecesinde gösterebilir."

Bu cümle; insan, imanın altı rüknünü şuhud derecesinde gösterir şeklinde anlaşılmakla birlikte, imanın ana ve esas rüknü olan Allah’a iman esasını şuhud derecesinde gösterir şeklinde de anlaşılabilir. Çünkü konunun bütünlüğüne bakıldığında, insanın Allah’ın isim ve sıfatlarına nasıl bir tecelli mahalli olduğu işleniyor. Yani insan o harika fıtratı ile İlâhî isim ve sıfatları öyle parlak bir şekilde üzerinde gösteriyor ki, gören ve okuyan Allah’ın varlığından ve birliğinden asla şüphe etmez.

Bununla beraber, insanın mahiyeti imanın diğer rükünlerine de işaretler taşır. Mesela insanın ruhu, hisleri ve latifeleri, meleklere ve ruhanilere işaret etmektedir.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü