"Meselâ, kavak ağacını umum zeminde halk eden ve tedbirini gören bir kuvvet, hiç mümkün müdür ki, onun yanında ve efradı içinde yayılmış ve karışmış olan ceviz ve elma ve zerdali misillü ağaçların kavağa bitişik ..." Devamıyla izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

“Meselâ, kavak ağacını umum zeminde halk eden ve tedbirini gören bir kuvvet, hiç mümkün müdür ki, onun yanında ve efradı içinde yayılmış ve karışmış olan ceviz ve elma ve zerdali misillü ağaçların kavağa bitişik olan cüz'î fertlerini, o kavak nev'ini tamamen, birden zapteden küllî kuvveti altına ve tedbiri içine almasın ve istilâ etmesin ve başka kuvvetlere kaptırsın”

Burada, mutlak mânada her şeyin istisnasız Allah’ın kudret ve tasarrufunda olduğu ve hiçbir şeyin O’nun tedbir ve idaresinin haricinde kalamayacağı nazara veriliyor.

Bu mesele, cüz- kül, cüzî-küllî meselesine baktığı için, bu mefhumları izah etmemiz meseleye ışık tutar kanaatindeyiz.

Küll bütün, cüz ise o bütünün parçası demektir. Ağacın tamamı küll, bir dalı yahut yaprağı ise ondan bir cüzdür. Ağacın tümü de, bir dalı yahut yaprağı da bütün bir kâinattan süzülmüştür.

Küllî kelimesi “nev’i” ifade eder, cüz’î ise o nev’in fertlerini. Yani küllî, bir şahs-ı manevînin ismidir, cüz’î ise o şahs-ı manevînin her bir ferdini ifade eder. Meselâ, insan kelimesi insan nev’inin bütün fertlerini içine alan küllî bir mânaya delalet eder; her bir insan o küllî mânaya sahip bir ferttir.

Bu konuda şöyle bir bilgi de veriliyor: Küllî ile cüz’î aynı isme sahiptirler; yani cüz’îye küllînin adı verilir. Ama cüz ile küll böyle değildir; cüz’e küllün ismi verilmez. Mesela, insan kelimesi bütün insanların ortak ismidir, her bir insana da insan denilir. Ama küllün parçalarına onun ismi verilmez ve insanın eline insan denilmez.

Cüz’î, küllînin küçültülmüş bir modelidir. Küllîde ne varsa, hepsi cüz’îde de vardır. Cüz’î ile küllî, keyfiyeten aynı, kemiyeten farklıdır. Küllîde azametli ve haşmetli olan mes’eleler, cüz’îde de vardır. Cüz’îye bakarak küllî hakkında fikir edinilebilir.

Cüz’î kiminse küllî de onundur. Bu hakikat şirke ve küfre geçit vermez. Bir şeye Rab olabilmek her şeye Rab olabilmekten geçer. Öyle ise kavak ağaçlarını yeryüzünde kim dikip büyüttü ise, bütün kâinat ve onun içindeki her şey onun kudret ve tasarrufundadır demektir. Zira kavak ağacının büyüyüp yeşillenmesi için bütün kâinatın bir fabrika gibi işleyip çalışması gerekir. Kavak ağacı kâinattan bir cüz’îdir. Küllî ile cüz’î ise bölünmez ve parçalanmaz birer san’attırlar ve san’atkârların tek ve yekta olduğuna ittifakla işaret ve ilan ediyorlar.

Diğer ağaç türleri de aynı şartlarda yetiştiği için aynı şekilde tevhide işaret ediyorlar.

“Küllî, cüz'î kadar kolaydır.”

Lokman suresi, 28. Ayette şöyle buyrulur:

“Sizin yaratılmanız da (tekrar) diriltilmeniz de ancak bir tek kişinin yaratılması ve diriltilmesi gibidir.”

Allah’ın ezelî, mutlak ve sonsuz kudreti için bir tek insanı yaratmakla bütün insanları yaratmanın bir farkı olmadığı gibi, haşirde bir tek insanı diriltmesiyle bütün insanları diriltmesi arasında da fark yoktur.

Bir başka âyet-i kerîmede ahirette insanların yeniden yaratılıp haşir meydanında toplanmaları yeryüzünün kışın ölümünden sonra baharda yeniden hayata kavuşmasına benzetiliyor:

“Şimdi bak Allah'ın rahmet eserlerine! Yeryüzünü ölümünden sonra nasıl diriltiyor? Şüphe yok ki, O mutlaka ölüleri diriltir. O, her şeye güç yetendir.” (Rum Suresi, 50)

Bu hakikatin kâinatta nice misalleri vardır:

Baharın geldiğinde bir ağacın bir tek yaprağının açmasıyla tüm yaprakların açması arasında bir fark olacağı düşünülemez.

Teneffüs ettiğimiz hava için bir kişinin ciğerlerini temizlemekle bütün insanlarınkini temizlemek arasında bir fark yoktur.

Güneş doğduğunda ışığını bir tek göze vermesiyle bütün gözlere vermesi arasında da fark yoktur.

Ağzımızdan çıkan bir kelimeyi bir kişiye işittirmemizle binlerce kişiye işittirmek arasında da bizim için bir fark olmaz.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü