"Kur'an müşahhas olduğu halde, efrat sahibi olan külli gibi tarif edilir." cümlesini misal verip izah edebilir misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

Kur'an müşahhas olduğu halde, efrat sahibi külli gibi tarif edilmesi şöyle anlaşılabilir:

Varlıklarda küll ve cüz, külli ve cüzi olma özelliği vardır. Daha ziyade maddi olan varlıklar, küll ve cüz olarak tabir edilir. Cüz küllün bir parçası olduğu halde, küllün ekser hususiyetlerini taşımaz. Mesela, bir apartmana bütün olarak baktığımızda o apartman bir kül'dür. Ama o apartmanın her bir paçası apartmanın cüzleridirler. Ama hiçbiri tek başına apartmanın tüm özelliklerini taşımaz.

Ama cüz'i ve külli bunlar gibi değildir. Cüz'i küllinin tüm veya ekser özelliklerini taşıyabilir. Mesela, Üstadımızın dediği gibi, iğne gibi bir balık balina balığı ile aynı mahiyeti taşır, fark yalnız keyfiyettedir. Demek Kur'an-ı Kerim de tek bir kitap olduğu halde, ihtiva ettiği dört temel unsuruyla tüm surelerinde, ayetlerinde, cümlelerinde hatta kelimelerinde müşahede edilebilmektedir. Sanki Kur'anın her bir suresi, ayeti, hatta kelimesi dahi birer küçük Kur'an'dır. Bu cihetiyle Kur'ana külliyet kesbetmiş nazarıyla bakılabilir. Mesela, Güneş de müşahhas bir cüz iken, şeffaf eşyalar vasıtasıyla külliyet kesbeder.

Demek cüz'i, küllinin küçültülmüş bir modelidir. Küllide ne varsa cüzide de vardır. Cüzi ile külli keyfiyeten aynı, kemiyeten farklıdır. Küllide azametli ve haşmetli olan meseleler, cüzide de aynen ama küçültülmüş ve mütevazı olarak vardır. Cüziye bakarak külli hakkında fikir edinilebilir.

Mesela, insan cüzi iken insanlık küllidir. İnsanlıkta ne varsa aynısı insanda da vardır. İnsan ile insanlık arasında sadece kemiyet farkı vardır.

Aynı mana Kur’an-ı Kerim'de de vardır. Kur’an kitap olarak külli iken, onun sure ya da ayetleri külliyet kesp etmiş cüzi gibidirler. Yani Kur’an’ın umumunda yazılı olan hikmet ve manalar Kur’an’ın bir cüzisi olan Yasin suresinde de aynı şekilde yazılıdır demektir. Nasıl Yasin suresi Yasin harfinde küçük hatlar ile yazılıyor ise, Kur’an da küçük bir surede küçük ve latif bir şekilde yazılmış demektir.

Kur’an bir kitap olmasına karşın, içinde binlerce kitapları barından külli bir kitaptır. Yani Kur’an cisim ve şahıs noktasından tek bir kitaptır, lakin mana ve hikmet zenginliği noktasından binlerce kitap değerindedir.

Özetle, Kur’an müşahhas olduğu halde, yani tek bir kitap olduğu halde, sureleri ve ayetleri adedince ayrı kitapları içinde barından külli ve geniş bir mahiyete sahiptir. Mesela, İhlas suresi küçültülmüş bir Kur’an'dır.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü