"Şems müstakarrında, mihveri üzerinde müteharrik olduğundan, o erimiş altın gibi eczaları dahi cereyan ediyor. Bu hareke-i hakikiye evvelki hareke-i mecaziyenin danesidir,.." İzah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

"Saniyen: Şems müstakarrında, mihveri üzerinde müteharrik olduğundan, o erimiş altın gibi eczaları dahi cereyan ediyor. Bu hareke-i hakikiye evvelki hareke i mecaziyenin danesidir, belki zembereğidir."(1)

Güneş sabitleşmiş yörüngesinde hareket halinde iken başka işlere de kaynaklık edebilir. Birinci hareketi diğer hareketlerine engel değildir. Ayetteki teşbihi üslup Güneş'in hem hakiki hareketine hem de diğer vazifelerine işaret ediyor.

“Akıp gider...” ifadesi Güneş'in yörünge hareketini içine aldığı gibi, farklı vazifeleri yerine getirmek içinde akıp gittiğini ifade ediyor. Ayetin bu ifadesini sadece yörünge hareketi ile sınırlamak doğru olmaz.

Devamındaki şu ifadeler de maksada işaret ediyor:

"Evet, şems, emr-i İlâhîye temessül eden ve her bir hareketini meşiet-i İlâhiyeye tatbik eden bir çöl paşasıdır."

"Evet, cereyan hakikî ve zâtî olduğu gibi a’razî ve hissî de olabilir. Nasıl hakikîdir, öyle de mecazîdir. Bu mecazın menarı تَجْرِى ’dir. Üslûbun ukde-i hayatiyesine telvih eden lâfız لِمُسْتَقَرٍّ dir."(2)

Dipnotlar:

(1) bk. Muhakemat, Birinci Makale (Unsuru'l-Hakikat), On İkinci Mukaddime.
(2) bk. age.

İlgili ders videosu için tıklayınız:
- Prof. Dr. Şadi Eren, Muhakemat Dersleri (24. Bölüm).

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü