Tergib ve terhibin devamı, ancak vicdanda mevcut tahrik edici bir emrin vücuduyla olur. İşte bu âyetle, tergib hissi uyandırılmıştır. Evvelki âyetlerle de, terhib hissi tahrik edilmiştir. Buraları açıklar mısınız?

Değerli Kardeşimiz;

Kuranda insanı ıslah ve terbiye etme metodu tergib ve terhib, yani ümitlendirmek ve korkutmak şeklinde olmaktadır. Bu iki kavram ve terbiye metodu ise, birbirine zıt ve tezat iki kavram, iki metottur. Bu ıslah ve terbiye metodu, beşeri sistemlerde de aynıdır. Mükafat ve mücazat manası iki taraflı olarak tatbik edilmez ise, insanın ıslah ve terbiyesi olamaz. Sadece mükafat gösterilse, yani tergib olsa, insan şımarır ve azar. Sadece mücazat olsa, yani terhib olsa, bu sefer insan ümitsizliğe düşer, tamamen kendini bırakır. Bu yüzden tergib ve terhib, yani ümit ve korku dengeli olarak beraber olması gerekir.

İnsanda nefis, heva ve hayvani hisler ancak korkutmak ile ıslah ve terbiye olur. Bu yüzden Kuran terhib (korkutmak) amacı ile cehennemden haber vererek, insanın nefis ve hevasını tahrik ederek, yani ıslaha hareket vererek, haddinden tecavüz etmemesini temin ediyor.

Yine insanda kalp, ruh, vicdan, gibi hisler ancak ümit ile yeşerir ve böylece ıslah ve terbiye olurlar. Bu yüzden Kuran tergib (ümitlendirmek) amacı ile cennetten haber vererek, insanın kalp, ruh, vicdan gibi duygularını tahrik ederek, yani hareket vererek hakka ve doğruya doğru şevklendiriyor.

Burada tahrik tabiri, bir şeyi harekete geçirmek, sevk etmek anlamında kullanılmıştır. Yoksa tahrik tabiri menfi değil, müspet anlamda kullanılmıştır. Uyandırmak ile tahrik arasında latif şöyle bir fark vardır. Uyandırmak genelde müspet şeyler için kullanılır; tahrik ise menfi şeyler için kullanılır. Ama burada ortak manası tergib ve terhib her ikisi de müspet neticeye sevk için kullanılmıştır. Korkutmaya tahrik, sonuç itibari ile hayır içindir. Yani cehennemden korunmak için tahrik veriliyor. Öyle ise kalbi cennete karşı uyandırmakla eş değer sayılır.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü