"Atâ", "Kaza" ve "Kader" ne demektir?

Değerli Kardeşimiz;

Cenab-ı Hakk’ın atâ, kaza ve kader namında üç kanunu var. "Atâ, kaza kanununu, kaza da kaderi bozar."

Atâ, bir şey hakkında verilen kararın iptali ve hükmün kaza edilmekten affedilmesi, şeklinde tarif edilmektedir. Atâ denilince, o Rahîm-i Kerîm’in ve Gafûru’r-Rahîm’in af ve ihsanı anlaşılır. Atânın kaza kanununu, kazanın da kaderi bozmasını şöyle açıklayabiliriz:

Bir padişahın umumi kanunları yanında bir de belli günlerde tatbik ettiği af ve atâ kanunu vardır. Padişah o günlerde, suçlulardan bir kısmını affeder, diğer bir kısmının cezalarını hafifleştirir, bir kısım raiyetinin ise rütbelerini yükseltir ve maaşlarını artırır. İşte, daha önce umumi kanunla takdir edilen ceza, rütbe ve maaşlar bu atâ kanunuyla yürürlükten kaldırılmış olur.

İşte, daha önce umumî kanunla takdir edilen ceza, rütbe ve maaşlar bu atâ kanunuyla yürürlükten kaldırılmış olur.

Meselâ; bir şakînin işlediği bir suça karşılık on yıl hapis yatması takdir edilmiş olsun. Atâ kanunuyla bu cezanın affedilmesi hâlinde artık ceza infaz edilmez ve atâ, kaza kanununu bozmuş olur. Cezanın kaza edilmemesiyle de kader kanunu, yani onun suçuna mukabil takdir edilen on yıllık hapis cezası bozulmuş olmaktadır. İşte, bu misal gibi, insanların işledikleri günahlara karşılık, kendilerine takdir edilen uhrevi cezalar Cenâb-ı Hakk’ın atâ kanunuyla, yani onun af ve ihsanıyla kaza edilmekten alıkonmakta ve böylece atâ kanunu, kaza kanununu bozmaktadır. Aynı şekilde, kazanın bozulmasıyla kader kanunu da bozulmuş, takdir edilen ceza değişikliğe uğramış olmaktadır.

Diğer taraftan; “atâ, kaza kanununun şümûlünden ihraçtır.”

“Meselâ: Bir şey hakkında verilen karar, kader demektir. O kararın infazı, kaza demektir. O kararın ibtaliyle hükmü kazadan afvetmek, atâ demektir. Evet yumuşak bir otun damarları katı taşı deldiği gibi, atâ da kaza kanununun kat'iyyetini deler. Kaza da ok gibi kader kararlarını deler. Demek atânın kazaya nisbeti, kazanın kadere nisbeti gibidir. Atâ, kaza kanununun şümulünden ihraçtır. Kaza da kader kanununun külliyetinden ihracıdır. Bu hakikate vâkıf olan ârif:

"Ya İlahî! Hasenatım senin atâ'ndandır. Seyyiatım da senin kaza'ndandır. Eğer atâ'n olmasa idi, helâk olurdum" der.” (Mesnevi-i Nuriye)

Bir günah için takdir edilen ceza külli bir kanun iledir. Yani, şu suçu işleyene şu ceza verilir, şeklindeki takdir, küllidir. Söz konusu suçu işleyen bir kimsenin tövbe etmesi halinde, günahının affedilmesi ile kaza kanununun şümulünden bir ihraç durumu hâsıl olmaktadır. Bu ise aynı zamanda, kader kanununun külliyetinden bir ihraç manasındadır.

Nitekim bir ayette mealen şöyle buyrulur: “Eğer Allah, insanları zulümleri yüzünden hemen cezalandırsaydı, yeryüzünde hiçbir canlı kalmazdı. Fakat onları belli bir süreye kadar erteler.” (Nahl Suresi 16/61)

Yukarıda açıklamaya çalıştığımız kaide, kaderin değişip değişmediği sorusunu hatıra getirmektedir. Bu noktada şunu ifade edelim ki, ilm-i ilahinin değişmesi muhaldir. Ezelden ebede kadar olmuş ve olacak bütün hâdiseler gibi, atâ kanununun tatbikatı da o ilmin şümulündedir. Bu kader değişmez. Değişiklikler Levh-i Mahv ve İsbat’ta olmaktadır. Önce takdir edilen nice cezalar, daha sonra tövbe vesilesiyle ve atâ kanunu ile affedilmekte, Levh-i Mahv ve isbat’tan silinmekte ve kaza edilmemektedir. Eğer böyle olmasa idi, yapılan duaların, edilen tövbelerin ve verilen sadakaların bir manası olmazdı. Nitekim bir ayet-i kerimede şöyle buyurulmaktadır:

“Allah dilediği şeyi mahveder ve dilediğini isbat eder. Nezdinde kitabın aslı olan Levh-i Mahfuz vardır.” (Ra’d, 13/39)

Levh-i mahv İspat Üstad'ın ifadesiyle;

"'Levh-i Mahv-İsbat' ise, sabit ve daim olan Levh-i Mahfuz-u A'zam'ın daire-i mümkinatta, yani mevt ve hayata, vücud ve fenaya daima mazhar olan eşyada mütebeddil bir defteri ve yazar bozar bir tahtasıdır ki, hakikat-ı zaman odur." (Sözler, Otuzuncu Söz, İkinci Maksat)

Öğretmen ilmindeki manaları yansıtmak için tahtayı kullanır. Tahta doldukça siler, yeni manaları yazar. Temsilde hata olmasın, yüce Allah da ilmindeki manalardan zamanın sayfasında yazmakta, yazdıklarını silip yeni yeni manaları göstermektedir.

Eşyanın Allah'ın ilmindeki halinde zaman söz konusu değildir. Ezel ebed beraberdir. Ama bunların şu vücud sayfasında yazılmaları belli bir tertip ve sıra iledir, böylece "zaman" ortaya çıkmaktadır. Ezbere bildiğimiz bir şiirin başı ve sonu ilmimizde beraberce bulunur. Ama bunu söylemeye veya yazmaya başladığımızda belli bir sıra ortaya çıkar...

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü