"Beşer, ancak alışmış olduğu terazisinin dilinden anlar, bu fennî terazilerin dilinden anlamaz." İzah eder misiniz, “fenni terazi” derken ne kastediliyor?

Değerli Kardeşimiz;

"Evet, yüksek bir insan, bir çocukla konuştuğu zaman çocukların şivesiyle konuşursa, çocuğun zihnini okşamış olur. Çocuğun fehmi, onun çat pat söylediği sözlerle ünsiyet peyda eder; söylediklerini dinler ve anlar. Aksi halde, o insanla o çocuk arasında bir malûmat alışverişi olamaz. Allah ile beşer arasındaki ahz ve i’tâlar da böyledir. Eğer Cenâb-ı Hak beşere i’tâ edeceği malûmatı beşerin terazisiyle tartıp vermezse, beşer, kat’iyen ne bakar ve ne de alır. Çünkü beşer, ancak alışmış olduğu terazisinin dilinden anlar, bu fennî terazilerin dilinden anlamaz."(1)

Kur’an hitap ederken, muhatap kitlesi olan avamın seviyesine göre hitap ediyor. Şayet çok üst düzeyden hitap etse, avam insanlar bu hitaptan bir şey anlamaz ve Kur’an anlaşılmaz bir kitap şekline dönüşür.

Bu sebeple Allah (c.c), kitabı olan Kur’an'da insanların anlayabileceği bir seviyeden konuşuyor. Bundan dolayı Kur’an üslubunun beşeri bir üslup şeklinde olması gayet normaldir. Bunda yadırganacak ve şaşılacak bir durum söz konusu değildir. Şayet sadece bilim adamlarının alayacağı şeylerden bahsetseydi, o zaman irşad kitabı değil bilim kitabı olurdu. Bütün zamanlara değil sadece bilimin geliştiği bu zamanlara has olurdu ki, Kur'an'ın indiriliş hikmetine uygun olmazdı. Oysa Kur'an'ın muhatapları genellikle avamdır.

“Fenni terazi” ifadesini birkaç şekilde anlayabiliriz;

Birincisi, bilimsel bir dil kullanarak hitap etmek. Mesela, zaman ve zemin gözetmeden tren, elektrik, uçak, fizik, kimya, biyoloji gibi bilim dallarından detaylı bir şekilde bahsetmek. Ki bu şekilde hitap etmek Kur’an’ın muhatap kitlesi açısından çok vahim olur. Fen ilimleri yavaş yavaş geliştiği için on dört asır önce uçak ve trenden bahsetmek o dönem insanları açısından anlaşılmaz bir durum olur.

İkincisi, Kur’an’ın avamın basit anlayışını dikkate almadan ilim ve belagat açısından çok zorlu bir üslup kullanarak sadece havas tabakaya hitap etmesidir. Havas bir dil ve üslup kullanmak fenni bir terazidir. Terazi burada seviye ve üst perdeden konuşmak anlamına geliyor.

(1) bk. İşaratü'l-İ'caz, Bakara Suresi 26-27. Ayetlerin Tefsiri.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü