"Bu iki cümle arasında, hararetle ateş arasında olduğu gibi 'lüzum' lazımdır. Halbuki bu iki cümle arasında lüzum görünmüyor." Ne demektir?

Değerli Kardeşimiz;

"Arkadaş! Bu cümleyi وَاِنْ كُنْتُمْ فِى رَيْبٍ cümlesiyle bağlayan اِنْ edat-ı şarttır. Şart edatları, daima -hararetle ateş gibi- biri sebep, diğeri müsebbep iki cümleye dahil olurlar. İlm-i nahivce, birisine fi’lü’ş-şart, ikincisine cezaü’ş-şart denir. Bu iki cümle arasında, hararetle ateş arasında olduğu gibi 'lüzum' lazımdır. Hâlbuki bu iki cümle arasında lüzum görünmüyor..." (İşaratü'l-İ'caz, Bakara Suresi 23-24. Ayetler)

“Kur’ân’ın bir mislini getiriniz” ile “Kur’ân’da şüpheniz varsa” ayetleri arasında gramer açısından bir lüzum görünmüyor. Bu paragrafta teknik ve dil açısından iki ayet arasında lüzumu gerektirecek bir şart edatının olmaması ifade ediliyor. Yani ayet gerekli izahlar ile uzatılarak lüzum ve şartın sağlanması gerekirken bu terk ediliyor.

"...Binaenaleyh, âyetin ihtisarı dolayısıyla, ortadan kaldırılan cümlelere müracaat lazımdır. Mukadder cümleler ise, تَشَبَّثُوا وَجَبَ التَّشَبُّثُ تَعَلَّمُوا وَجَرِّبُوا emirleridir. Bunlar, sırayla, ikincisi birincisine lazımdır. Yani ityan (delil getirmek), tecrübeye lazımdır; tecrübe taallüme, taallüm vücub-u teşebbüse, vücub-u teşebbüs de teşebbüse, teşebbüs de raybe lazımdır. Demek bu kadar lüzumların takdiri lazımdır ki, 'Kur’ân’ın bir mislini getiriniz' ile 'Kur’ân’da şüpheniz varsa' arasında lüzum tezahür edebilsin." (bk. age., ay.)

Bu paragrafta ise ayetin ihtisar edilmesinin yani kısa kesilmesinin gerekçesi izah ediliyor. Bazen sözü kısaltmak uzatmaktan daha beliğ daha çok manalara işaret eder. Bir cümleyi terk edersin on cümle devreye girer. Mesela "Sebze ye." dersen bütün sebzeler akla gelir. Ama "Marul ye." dersen sadece marul sebzesi akla gelir.

Burada da ayet ihtisar edilerek şu mukadder cümleler araya giriyor; Teşebbüs ediniz. Teşebbüs şarttır. Öğreniniz ve tecrübe ediniz.

Görüldüğü gibi küçük bir şart edatının terkinden bu cümleler araya girip ayete zenginlik katıyor.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü