"Eğer desen: Tercih bilâ müreccih muhaldir... Elcevap: Tereccuh bilâ müreccih muhaldir." burayı izah eder misiniz?

"Eğer desen: Tercih bilâ müreccih muhaldir... Elcevap: Tereccuh bilâ müreccih muhaldir." burayı izah eder misiniz?
Cevap

Değerli Kardeşimiz;

"Eğer desen: Tercih bilâ müreccih muhaldir. Halbuki, o emr-i itibarî dediğimiz kisb-i insanî, bazen yapmak ve bazen yapmamak, eğer mûcip bir müreccih bulunmazsa, tercih bilâ müreccih lazım gelir. Şu ise, usul-ü kelamiyenin en mühim bir esasını hedmeder."

"Elcevap: Tereccuh bilâ müreccih muhaldir. Yani, müreccihsiz, sebepsiz rüçhaniyet muhaldir. Yoksa, tercih bilâ müreccih caizdir ve vakidir. İrade bir sıfattır; onun şe’ni böyle bir işi görmektir."(1)

“Tercih bilâmüreccih câizdir ve vakidir.”, ifadesindeki müreccih kelimesi, “tercih ettiren sebep, vasıf, özellik, kısaca üstün sıfat manasında kullanılmıştır.”(2)

Mesela; altından yapılmış bir kalemin gümüş kalemden üstün ciheti, râcih sıfatı yani tercih edilme sebebi varsa da, altından yapılmış aynı marka ve özellikteki diğer bir kalemden hiçbir üstün tarafı yoktur. Eğer tercih bilâmüreccih muhal olsa, bizim bu iki altın kalemden birini tercih edemememiz gerekir. Hâlbuki aynı değer ve özellikteki bu iki kalemden birisini cüz-î irademizle seçebiliyor ve alabiliyoruz. O halde, müreccihsiz tercih câizdir ve daima tatbik edilmektedir.

Yapılmış, meydana gelmiş şeylerde ise, tercih bilâmüreccih muhaldir. Buradaki müreccih kelimesi, tercih edici sebep veya zât mânâsındadır. Mevcut bir eser, kendisinin var olmasını yoklukta kalmasına tercih eden bir müreccihi gösterir. O müreccih olmaksızın eserin meydana gelmesi muhaldir. İşte ilm-i kelâmdaki “tercih bilâmüreccih muhaldir”, ifâdesi bu kısım içindir.

Tercih bilamüreccih caiz olmakla beraber, tereccüh bilamüreccih muhaldir.

Bir şeyin veya şıkkın diğerine tercih edilmesi hâlinde, tercih edilen şeyin veya şıkkın tereccüh ettiğinden, meydana geldiğinden söz edilir. İşte bu tereccüh, müreccihsiz, yani tercih edici bir sebep veya zat olmaksızın olamaz.

Herhangi bir şey yapıp yapmama hususunda bir karara varmamızdan önce, söz konusu şeyin yapılması ile yapılmaması müsavidir. Yapmayı tercih ettiğimizde, işin yapılması tereccüh etmiş olur. Mesela, bir cümleyi yazdığımız takdirde cümlenin yazılması yazılmamasına tereccüh etmiştir. İşte bu tereccüh, bir müreccihe yani tercih yapan bir kâtibe delalet eder ve onsuz olamaz.

Aynen öyle de bu kâinatın varlığı gösteriyor ki, onun yaratılması, yoklukta kalmasına tereccüh etmiştir. Bu tereccühün müreccihsiz olması muhaldir. Kâinatın yaratılmasını tercih eden müreccih ise ancak ve ancak Kadîr-i Mürîd olan Allah-u Azîmüşşân’dır. Cenab-ı Hak, kâinatın var olmasını, yoklukta kalmasına tercih etmiştir. Bu -haşa- Allah’ın ihtiyacından değil, onun, lütuf ve kereminden dolayıdır.

Üstad Hazretleri bu hakikatı şöyle ifade eder:

“Cenab-ı Hakk’ın ef’alinde, tercih edici bir garaza, bir illete ihtiyaç yoktur. Ancak tercih edici, Cenab-ı Hakk’ın ihtiyarıdır.”(3)

“Tercih bilamüreccih muhaldir.” kaidesini kelam âlimleri, Allah’ın varlığını ispatta kullanmışlardır. Zira bu kâinatın varlığı gösteriyor ki, onun yaratılması ve varlık âlemine çıkması, yokluğuna tercih edilmiştir. Kâinat bir zamanlar yoktu, sonradan var edildi. Bu tercihin müreccihsiz (tercih edensiz) olması ve kâinatın kendi kendine vücut bulması muhaldir.

Demek, “müreccih” kelimesinin iki farklı manası vardır. Birinci manası “tercih eden”dir. Bu manaya göre, tercih eden (müreccih) olmadan, bir şeyin varlığı, yokluğuna tercih edilemez ve o şey yok iken var olamaz.

“Müreccih” kelimesinin ikinci manası ise, “tercih ettiren sebep, özellik ve üstün sıfattır.” Kelimenin bu manasına göre, tercih ettiren bir sebep (müreccih) olmazsa, tercih caiz olur.

Dipnotlar:

1) bk. Sözler, Yirmi Altıncı Söz, İkinci Mebhas.
2) bk. Taftazanî, Şerh-i Makâsıd, 2/129.
3) bk. İşaratü'l-İ'caz, Bakara Suresi 7. Ayet Tefsiri.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü

Okunma sayısı : 87.700
Sayfayı Word veya Pdf indir
Bu içeriği faydalı buldunuz mu?

Yorumlar

abd2005
Allah'a vüdumdaki zerreler adedince hamdü senalar olsun ki bir yabancı olarak beni bu dili öğrenmeyi layık gördü ve Risale-i Nur hakikatlarının arasında bu hakâiki anlamamı (cüz'î dahi olsa) nasip etti. Ağlamak istiyorum ve bağırmak istiyorum ve sabırsızlıkla içinde bulunduğum treni beni durağımda indirmesini beklemekteyim. Allah'ımızın size verdiği ilminizin zekâtınıza tâlibim. Allah sizden razı olsun.
Yorum yapmak için Giriş Yapın ya da Üye olun.
Asaf

Esselamü aleyküm abi.Çok ihtiyat ederk yanlış bir şey söylemekten Cenab-ı Hak'kın Merhametine sığınırım. Aciz olan aklım tam idrak edemediği için sizden bunu soruyorum. Tercih bilamüreccih emri itibaride caizdir ve vakidir , bunu anladım. Kişinin iki eşit uzaklıktaki bir şeye meyli daha önceki almış olduğu malumat dahilindedir deniyor. Almış olduğu eğitim, yetişmiş olduğu aile gibi... Ozaman şöyle bir durum meydana çıkmıyor mu? Gayri müslim bir ailede dünyaya gelen birinin ''islamiyete'' ailesinden, yetişmiş olduğu çevreden edindiği malumat ile yönelmesi durumu, müslüman bir ailede dünyaya gelmiş olanınkine nazaran daha zor olmuyor mu? Gayri müslim bir ailede dünyaya gelmek onun tercihi midir? Burası ızdırari kadere giriyor sanırım! Bunu izahı nasıldır?

Yorum yapmak için Giriş Yapın ya da Üye olun.
Sorularla Risale

Çevrenin insan iradesi üzerindeki etkisi mutlak değil nispidir. Zira Peygamberin ailesinden inkar edenler çıkabildiği gibi, en azılı bir kafirin ailesinden de iman edenler çıkabiliyor. Bu sebeple aile eğitimi iradeyi tamamen yok eder denilemez. Geniş bilgi için tıklayınız:

Mekke'de doğan bir çocukla, dünyanın herhangi bir yerinde doğan İslam'dan habersiz bir çocuk, manevi mesuliyet yönünden bir tutulabilir mi?

Yorum yapmak için Giriş Yapın ya da Üye olun.
Kullanıcı

"Elcevap: Tereccuh bilâ müreccih muhaldir. Yani, müreccihsiz, sebepsiz rüçhaniyet muhaldir. Yoksa, tercih bilâ müreccih caizdir ve vakidir. İrade bir sıfattır; onun şe’ni böyle bir işi görmektir."(1)"

Pasajı açıklar mısınız?

Hem son cümlede ne denilmek isteniyor? Buradaki irade insan için mi, Allah için mi kullanılmıştır?

Tereccuh bilâ müreccih muhal ise, yani üstünlük olan bir durum olmadığında tercih muhal ise o zaman biz seçim de yapamayızki? Aynı özellikteki kalemlerden birini nasıl seçeceğiz? 

Yorum yapmak için Giriş Yapın ya da Üye olun.
Sorularla Risale
İşte aynı özellikte iki kalemden birisini seçebiliyoruz şayet tersi olsa idi yani üstünlük olmadan seçim yapmak muhal olsa idi bizim iki eşit kalemden birisini seçmemiz imkansız olurdu. Oysa biz iki eşit kalemden birisini seçebiliyoruz bu da tercih bilâ müreccih muhaldir sözünün yanlışlığını gösteriyor. 
Yorum yapmak için Giriş Yapın ya da Üye olun.
Kullanıcı

ELCEVAP:Tereccuh bilâ müreccih muhaldir, deniliyor.burada bir seçme yok, sadece müreccihsiz üstünlük yok deniliyor. 

Yani bu Üstadın cevabı. Yani müreccih olmadan üstünlük vasfı olmaz, olarak anladım. Burada seçim yok.

Ama tercih bilâ müreccih var. Yani müreccihsiz tercih etme var, seçim var olarak anladım. 

Yorum yapmak için Giriş Yapın ya da Üye olun.
Sorularla Risale

"Tereccuh bilâ müreccih muhaldir." ortada bir tercih varsa mutlaka tercih yapan bir irade vardır irade olmadan bir tercihin kendi kendine olması mümkün değildir. Mesela kainatın var olması yok olmasına tereccüh etmiştir kainatı var edende İlahi iradedir. İlahi irade olmaksızın kainatın varlığının yokluğa tereccüh etmesi muhaldir. 

Diğerinde ise bir seçim yapabilmek için üstün bir sıfatın olması gerekmiyor irade üstün sıfat olmadan da seçim yapabilir. Mesela iki eşit kalemden birisini insan seçebilir üstün sıfat şart değildir. Allah içinde bu böyledir İlahi irade kainatı bir üstün sıfattan dolayı seçmiş değildir o seçer sonra üstünlük ve fayda gelir. Haşa Allah'ın iradesi bir şeye bağımlı ve bağlı değildir.

Yorum yapmak için Giriş Yapın ya da Üye olun.
Kullanıcı

"Tereccuh bilâ müreccih muhaldir." ortada bir tercih varsa mutlaka tercih yapan bir irade vardır irade olmadan bir tercihin kendi kendine olması mümkün değildir. " diyorsunuz. Aslında bu 'tercih bilâ müreccih muhaldir ifadesiyle aynı, mesela bunda da bir iğne ustasız olmaz, demekki o iğneyi yapan usta var diyoruz.

 

Yorum yapmak için Giriş Yapın ya da Üye olun.
Kullanıcı

Hem müreccih, tercih kelimesinin ism-i faili olarak anladım.Araştırdım bulamadım. Bu doğru mu? 

Tercih ettirici olarak da mana veriyordum ama gramer olarak çok yapım eki var, kulağa güzel gelmiyor, yine kullanılabilir. Genelde tercih edici, tercih yapan anlamları verilmiş.

Müreccih, tercih ettiren sebep anlamı olduğundan direkt SEBEP kısmı alınıp, tercih ettiren kısmı atlanıp 'tercih bilâ müreccih' için 'sebepsiz tercih'

"Tereccuh bilâ müreccih" için 'sebepsiz üstünlük' olarak çevirmek hatırlamayı da kolaylaştırıyor. 

Yorum yapmak için Giriş Yapın ya da Üye olun.

BENZER SORULAR

Yükleniyor...