"Hem Kur’an’ın i’cazı, tabakat-ı insaniyede kırk tabakaya karşı ayrı ayrı i’cazını gösterdiği..." cümlesinde "kırk tabaka"dan maksat nedir?

Değerli Kardeşimiz;

Kur’an’ın mucize vecihlerini İslam âlimleri kırka kadar tespit etmişler. Yani Kur’an kırk cihetli bir mucizeler mecmuasıdır. İşte bu kırk yönlü mucizeleri her meslek ve meşreb sahipleri ayrı ayrı ele alıp, o sahada ihtisas kesbederek insanların nazarına takdim etmişler. Kimisi Kur’an’ın nazmındaki mucizeliği, kimisi remzî yönlerindeki mucizeliği, kimisi gaybî ihbarlarını, kimisi aklî delilleri, kimisi belağat noktalarını, kimisi tarihî malumatlar cihetini kati delilleri ile ortaya koyarak Kur’an’ın mucizevi vechesini ispat etmişler.

Mesela; Risale-i Nurlarda İşaratü'l-İ’caz ve Yirmi Beşinci Söz adlı eserlerde, Kur’an’ın nazm ve belağat yönünden mucize olduğu kati olarak ispat ediliyor.

Kur’ân'ın mucizeliği konusu, Risale-i Nur'un en temel konularındandır. Üstad Hazretleri, Kur’ân’ın mucizeliğini “Lemaat” isimli eserinde başlıca yedi bölümde ele alır. Bu yedi bölümün tafsilatını ele aldığında ise, i’caz vecihleri kırk kadar olur. Mesela, Kur’ân’ın i’caz yönlerinden biri, “gaybî haberleridir.” Gaybî haberler ise, Yirmi Beşinci Söz’de beş ayrı başlıkta ele alınmaktadır.

Bu i’caz yönlerinden bir başkası, “Kur’ân’ın nazmındaki cezalettir.” Üstad, “İşaratü'l-İ’caz” isimli tefsirini sadece bunu göstermeye tahsis etmiştir. Burada Fatiha Suresi ve ayrıca Bakara Suresi’nden de otuz üç ayetin izahı yapılmaktadır.

Mesnevi-i Nuriye, Üstad Hazretleri Arabî bazı Risalelerini cem eder. Bu eserde on üç ayrı risale vardır ve bu risalelerin içinde Kur’ân’ın mucizeliğine hayli yer verilmiştir. Mesela, bunlardan “Reşhalar Risalesi” dir. Kur’ân denizinden bazı damlalar” başlığıyla Kur’ân’ın bir kısım esrarını anlatmaktadır.

Üstad Hazretleri, Yirmi Beşinci Söz’ü üç Şu’le’ye ayırır ve Birinci Şule’de şu icaz cihetlerine yer verir:

1. Nazmındaki cezalet,
2. Üsluplarındaki bedaat,
3. Beyanındaki beraat (parlaklık-üstünlük),
4. Manasındaki kuvvet,
5. Lafzındaki fesahat,
6. Camiiyyet.

Onun bu camiiyyeti, şu alt başlıklarda ele alınır:

a. Lafzındaki camiiyyet,
b. Manasındaki camiiyyet,
c. İlmindeki camiiyyet,
d. Mebahisindeki camiiyyet,
e. Üslub ve vecizliğindeki camiiyyet.

7. Gaybî Haberleri:

Kur’ânın gaybî haberleri, şu alt başlıklarda ele alınır:

a. Geçmişe ait gaybî haberleri,
b. Geleceğe ait gaybî haberleri,
c. İlahî hakikatlere ait gaybî haberleri,
d. Kevnî hakikatlere ait gaybî haberleri,
e. Ahirete ait gaybî haberleri.

8. Şebabeti (daima genç kalması),
9. Bütün zamanlardaki bütün insanlara hitap etmesi,

İkinci Şule’de ise, şu i’caz yönlerine dikkat çekilir:

10. Kur’ân’ın tamamında;

a. Raik bir selaset,
b. Faik bir selamet,
c. Metin bir tesanüd,
d. Muhkem bir tenasüb,
e. Cümleleri ve hey’etleri arasında kuvvetli bir teavün,
f. Ayetler ve maksatları arasında tecavüb vardır.

11. Ayet sonlarındaki fezlekeler, esma-i hüsna.

12. Kelamın tabakalarının ulviyet ve güzellik yönünden mütekellim, muhatab, maksad ve makama bakması yönüyle Kur’ân’ın mucizeliği.

Üçüncü Şule’de ise şu cihetlere dikkat çekilir:

13. Kur’ân’ın, hilkatin muammasını keşfetmesi.
14. Felsefenin aciz kaldığı konularda, Kur’ân’ın tam bir isabetle hakikatleri bildirmesi.
15. Kur’ân’ın hikmetiyle, ondan ders alan asfiya, evliya ve hükemanın hikmetlerinin mukayesesi.

Hâtime kısmında şu i’caz cihetlerine atıf yapılır:

16. Kur’ânın tekrarlarındaki hikmet ve güzellik.
17. Kevnî ilimlerde mücmel ifadelerle anlatması.
18. Peygamber mucizelerinin rehberliği.

Dikkat edilirse 6., 7. ve 10. maddelerde toplam on altı alt madde vardır. Bunlar da ilave edildiğinde, i’caz yönleri kırka yaklaşmaktadır.

Ayrıca, mesela Kur’ân’ın lafızlarındaki camiiyetin anlatıldığı 6. maddenin alt başlıklarında şunları görürüz:

a. Kelamdaki camiiyet.
b. Kelimedeki camiiyet.
c. Harfteki camiiyet.
d. Sükûttaki camiiyet.

Bunlar gibi alt başlıklar da müstakil bir i’caz vechi olarak ele alınırsa, Kur’ân’ın kırk i’caz veçhine ulaşabiliriz.

Ayrıca başlık olarak yer almayan, ancak satır aralarında işaret edilen hususlar da ilave edilirse, Kur’ân’ın mucizelik yönlerini çok daha ileriye götürmek mümkündür. Mesela;

Kur’ân’ın gaybî haberlerinin anlatıldığı 7. maddede, o maddelere dâhil olmayan “batın ilimleriyle meşgul olanların Kur’ân’ı mucize görmeleri” başlı başına bir i’caz maddesi olarak da ele alınabilir.

Bediüzzaman Hazretleri’nin alâkalı kısımdaki ifadesiyle “Ulema-yı bâtın için Kur’ân baştanbaşa ihbarat-ı gaybiye nevindendir.” Yani bâtınî ilimlerle meşgul olan bazı zatlar için Kur’ân’ın tamamı gaybî haberler nevindendir. Bunlardan bazılarının Rûm sûresinin baş kısmından Kudüs’ün fethine, بَلْدَةٌطَيِّبَةٌ yani “hoş bir belde” (Sebe’, 34/15) ifadesinden İstanbul’un fethine tarih düşürmeleri meşhurdur.

Gerçi herkes bu nevi mucizeliği göremez, zevk edemez, fakat "Böyle bir mucizelik yönü yoktur." deme hakkına da sahip olamaz.

Geçmişte de bunun benzerlerini Sekkâkî, Zemahşerî, Cahız gibi belağat üstadları ortaya koymuşlar. Burada asıl nazara verilen husus; her bir meslek ve meşreb erbabının Kur’an’ın bir cihetini inceleyip o noktada terakki etmeleridir. Bunda da o meslek ve meşrebin içtimai ve ilmî yapısı tesirli olmuştur. Yani ilmî meşreb ve meşreblerin teşekkülünde içtimaî yapının mühim bir rolü vardır.

Mesela; tasavvuf meşrebi ekseriyetle Kur’an’ın bâtıni ve remzî yüzü ile meşgul olmuş, medrese ve felsefe ehli Kur’an’ın aklî ve mantıkî yüzünü incelemiş, edebiyat ve belagat üstadları Kur’an’ın dil ve üslup yüzüne dikkat kesilmiş, pedagoglar ve terbiyeciler kendi mesleklerine göre ve hakeza...

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü