İnsandaki duygulara fıtrî sınır konmamış. Duygular yaratılıştan sabit ve istikrarlı durumda ve irademizin tefrit, ifrat ve vasat olmasında rolü var. Nasıl birinin aklı benim aklımdan üstün olabilir?
Değerli Kardeşimiz;
İnsandaki kuvveler sabit değildir. Belki tohumlar gibi daima neşvünemaya kabildir. İnsan cüz’î iradesini kullanarak bu tohumlardan hayır ve şer meyvelerini elde edebilir. Elde edeceği meyvenin istikameti sünnet-i seniyye dairesinde amel ederek vasatı bulmasıyla mütenasibtir.
İnsandaki kuvveler de herkeste bir değildir. Çünkü her insanın aynı olması da imtihana zıttır. Her insanın mazhar olduğu esma-i İlahiye farklı olduğu gibi, bu esmanın mazharı olan istidat ve kabiliyetler de farklıdır. Fakat bu farklılık imtihanda herhangi bir adaletsizliğe vesile olmamaktadır. Mesela, zengin ile fakirin maddî durumları farklı olsa bile, zenginin şükür, zekât, sadaka ve hac gibi vazifeleri ifa etmesi gibi bir imtihana tabi iken, fakirin de halinden memnun olması ve sabır etmesi gibi bir imtihanı vardır. Zekâ seviyesi yüksek olan birisinin amirlikte bir imtihanı varken, zekâsı ona göre daha düşük birisinin memuriyette bir imtihanı vardır.
Netice olarak; insana verilen bu kuvveler hikmetin iktizası ve kabiliyetin müsaadesi ile farklı olabilir. Fakat kuvveler, insanın iradesi ile İslam fıtratı olan itidale getirilebilir. İşte fazilet, Cenab-ı Hakk’ın o kişiye istidadına göre bilkuvve verdiği farklı duygu ve kuvveleri mücahede ile vasata getirip ifrat veya tefritten kaynaklanan fıtrat kanunlarına karşı isyandan alıkoymasıdır.
Bilkuvve, kuvve halinde bulunma, mesela bir çekirdekte ağaç olma kabiliyetinin bulunması demektir. Bu kabiliyetin inkişafının fidan olmaktan mükemmel bir meyve ağacı olmaya kadar çok mertebeleri vardır. İnsanların manevî terakkileri de böyledir. Kiminde bu mükemmel istidat inkişaf ettirilmeyerek bilkuvve kalmıştır. Bir başkasında fidan bir diğerinde ağaç olmuştur. Ağacın da yine verdiği meyvelerin miktarı ve kalitesi itibariyle çok mertebeleri vardır. İnsanların düşünce âleminde ve amel dünyasında da hem kemiyet, hem de keyfiyet itibariyle çok makamlar ve mertebeler mevcuttur.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
