"Ubudiyet, emr-i İlahiye ve rıza-yı İlahiye bakar. Ubudiyetin dâîsi emr-i İlahi ve neticesi rıza-yı Hak'tır." Burayı ibadetin illet ve hikmetini nazara vererek izah eder misiniz?

Değerli Kardeşimiz;

Ubudiyet kulluk demektir. Kul olduğunu bilen, kulluk vazifesini severek yerine getirir.

İbadetin belli vakitlerde yapılmasına karşılık, ubudiyet devamlıdır. Çünkü kulluktan ayrı olduğumuz bir anımız yoktur. Her an hayatı tadan, her an bedeninden istifade eden ve her anı Allah’ın yarattığı bu âlem içinde geçen insan daima kuldur. O hep doğru söyleyecek, hep helal yiyecek hep meşru dairede dinleyecek, hep doğru düşünecektir.

Namazını tamamlayıp mescitten ayrılan bir müminin ibadet görevi ikinci vakte kadar tamamdır, ama ubudiyet görevi devam etmektedir. Ubudiyet bir sahra ise, ibadet o sahrada yer yer yükselen dağlar gibidir.

İbadet insanda ubudiyet şuurunu pekiştirir, kuvvetlendirir. Bu şuur sayesinde insan, emdiği havanın, içtiği suyun, aldığı gıdanın hep Allah’ın ihsanı olduğunu düşünür ve kalbi Rabbine karşı daimî bir minnettarlıkla dolar. Rabbinin misafiri olmanın hazzını ruhunun ta derinliklerinde hisseder. Onun nimetlerine şükürle, kemaline hayretle, hikmetine tefekkürle, musibetlerine de sabırla mukabelede bulunur.

Büyük Müfessir Elmalılı Hamdi Yazır, ibadeti ve ubudiyeti şöyle ifade eder:

“İbadet, Allah’ın razı olduğu şeyi yapmak, ubudiyet ise Allah’ın yaptığına razı olmaktır.”

İbadet, Cenab-ı Hakkın varlık ve birliğini, azamet ve kibriyasını tasdik ederek emrine itaat ve kulluk etmektir. İbadet;

"Hâlık ile abd arasında pek yüksek bir nisbet ve şerefli bir rabıtadır." (İşaratü'l-İ’caz, Bakara Suresi, 21 ve 22. Ayetler)

Cenab-ı Hak, insanı iman ve ibadet için yaratmıştır.

“Ben cinleri ve insanları ancak bana ibadet etsinler diye yarattım.” (Zariyat, 51/56)

ayeti de bu hakikati beyan etmektedir. Bazı müfessirler ayette geçen ibadet kelimesini marifet olarak tefsir etmişlerdir. Yani insanın yaratılmasından asıl maksat, Halık’ını tanıması, ona itaat ve ibadet etmesi ve böylece onun rızasını kazanmasıdır.

Bediüzzaman Hazretleri bu ayeti şöyle izah etmektedir:

"İbadet, şükürdür. Şükür, münime edilir; yani nimetleri veren zata şükretmek vaciptir. Yani: Rabbinize ibadet yaptığınızda şerik yapmayınız. Zira Rabbiniz ancak Allah'tır. Sizi, neviniz ile beraber halkeden odur. Ve Arz'ı size mesken olarak hazırlayan odur. Semayı sizin binanıza dam olarak yaratan odur. Ve sizin rızık maişetinizi tedarik için suları gönderen odur. Hülasa, bütün nimetler onundur; öyle ise bütün şükürler ve ibadetler de ancak onadır." (bk. age.)

Öyleyse insan, vazife-i asliyesi olan ibadeti kendi saadet ve selametine vesile yapıp, Allah’ın ibadetten müstağni olduğuna itikat etmelidir. Yani insan, Cenab-ı Hakk’ın hiçbir mahlukun ibadetine muhtaç olmadığının şuurunda olmalıdır.

Ulema-i Kiram Hazretleri ibadeti dörde ayırmışlardır:

- Cenneti kazanmak için yapılan ibadetler,
- Cehennem azabından kurtulmak için yapılan ibadetler,
- Allah’ın rızasını kazanmak için yapılan ibadetler,
- Muhabbetullah için yapılan ibadetler.

Allah’ın rızasını kazanmak kadar büyük bir saadet düşünülemez. Bunun en büyük vesilelerinden biri ibadettir. İbadetle insan, kalbini Rabbine bağlar; tevekkül ile ona istinad eder, hadiselerin tazyikinden kurtulur, huzur ile yaşar. İbadet, insanların kalplerinden uzaklık perdesini kaldırır ve onları daimî bir huzura kavuşturur, ta ki gaflete dalarak Allah’ı unutmasınlar.

"Niçin ibadet ediyoruz?" sorusunun içinde iki soru saklı:

– İbadet etmemizin illeti yani sebebi nedir?
– İbadet etmemizin hikmeti, faydası nedir?

Bazıları bu soruyu sadece ikinci manayı kastederek sorar; birinci ve en mühim noktayı unuturlar. Bunun neticesi olarak hikmet sahasında kendilerince birtakım faydalar sıralar ve bunun başka yollarla da elde edilebileceğini ileri sürerek, ibadeti reddedici bir tavra girerler. İllet bir ibadetin emredildiği için yapılmasıdır. Hikmet ise yaptığımız ibadetten hasıl olan faydadır.

Dünya işlerinden bir misal:

Anadolu’dan İstanbul’a gelmekte olan bir tüccarın bu seyahatının illeti “ticaret”tir. Hikmeti ise, daha çok zengin olmak ve dünya nimetlerinden daha fazla istifade etmektir. Buna göre söz konusu şahsa, “İstanbul’a niçin gidiyorsun?” diye sorsak; “Zengin olmak için.” demez, “Ticaret yapmaya gidiyorum” der. Biri illete, diğeri hikmete cevaptır.

O hâlde, “Niçin ibadet ediyorsun?” sorunun cevabı da “Rabbim emrettiği için” şeklinde olacaktır. Bu emri tutmanın maddi ve manevi, dünyevi ve uhrevi pek çok da faydası vardır, ama ibadet bu faydalar için yapılmaz. Bunlar meselenin hikmet yönüdür. Abdin işi ibadettir; emir dinlemek, yasaklardan sakınmaktır. Kula, Allah’a kulluk yaraşır. İbadetini bu şuurla yapan bir kuluna, Rabbinin yapacağı ihsanlar, ikramlar ve cennette vereceği dereceler ibadetin hikmet yönüdür.

İslam’ın her emri ve her yasağı bu hakikattan haber veriyor. Bunlardan sadece birkaç misal:

Mesela oruç tutmanın tıp yönünden birçok faydaları var; bütün bu faydalar orucun hikmet yönüdür. Ama oruç bu faydalar için değil; "Allah’ın bir emri olduğu için tutulur." Bu ibadetin zamanı Ramazan ayıdır. Bir kimse, Ramazan ayında bir ay oruç tutmayıp da Ramazan dışında on ay nafile oruç tutsa, bu ibadeti yerine getirmiş olmaz. Eğer mesele sadece orucun hikmet yönü olsa idi, on ay tutulan orucun faydası daha fazladır, ama farz olan oruç hâlâ tutulmamıştır.

Orucun belli bir başlama ve bitiş vakti vardır. Kişi, orucuna imsaktan hemen sonra başlasa da iftarını yatsıdan birkaç saat sonra yapsa orucu makbul olmaz. Daha fazla bir süre aç kalmıştır, ama oruç tutmamıştır. Hikmet fazlasıyla tamam olsa bile, illet kaybolduğundan bu ibadet makbul sayılmaz.

Oruç tıbbi faydaları için tutulmadığı gibi, içki de sağlığa büyük zarar verdiği için haram edilmiş değildir. Esas olan Allah’ın emir ve yasağıdır.

Bir başka misal:

Kendi kendine ölen yahut darbe ile öldürülen bir koyunun etini yemek haramdır. Bu noktada birtakım tıbbi veya biyolojik izahlar getirilebilir. Bütün bunlar, meselenin hikmet yönüdür. Bunlar sayılıp dökülürken şu husus unutulur: “Pekâlâ, Allah’dan başkasının ismiyle kesilen bir hayvanı yemek niçin haramdır?” Bu soruya ne cevap verilecektir? Kesilmekse kesilmiş, kan akmaksa akmıştır. Demek ki işin esası, hayvan kesmenin tıbbi faydaları değil; esas olan insanın kulluk şuurundan ayrılmaması, Allah namına hareket etmesidir.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü