"Cereyan", "Cevelan", "Deveran", "Seyelan", "Seyeran" ne demektir?

Değerli Kardeşimiz;

Bunlar birbirine yakın manalı olan kelimelerdir. Hepsindeki müşterek mana; "hareket etmek"tir. Bu hareketin keyfiyetine, yani ismin sıfatına göre manalar yeni kelimelere yüklenecektir. Bunları şöyle açıklayabiliriz;

Seyeran: Hareketle birlikte çevreyi seyir etmek ve görmek manasındadır. Külliyat'ta mevcudat için özellikle zişuur ve ziruh için bu kelimenin kullanıldığını görüyoruz.

"Bir sefine-i Rabbaniye olarak acaib-i masnuat-ı İlahiye ile doldurulmuş ve zîşuur ibadullaha seyrangâh gibi bir mesken-i seyyar vaziyeti verilmiş."(1)

Seyelan: Akıcı ve akan demektir. Hareketle yani hayat ve ölümle veya yer değiştirme ile sürekli yerine başkası geçmesidir. Külliyat'ta hayvan ve bitkiler başta olarak zihayat için daha fazla kullanılmıştır.

"Zerratı cevelana, mevcudatı seyerana, hayvanatı seyelana, seyyaratı deverana getirir, kâinatı konuşturur; âyâtını ona sessiz söylettirir ve ona yazdırır."(2)

Cevelan: Hareket edip dolaşan, dolaşma, yerinde durmama manasındadır. Bu kelimenin çok geniş manalarda kullanıldığını görüyoruz. Külliyat'ta zihayat, zerrat, hayvan, cinni, kalp, kan için kullanılmış. Ayrıca aklın, kalbin ve ruhun manen gezmesi için cevelan kelimesi kullanılmıştır. Onun için âlemi misal evliyanın cevelangahıdır. Ayrıca mecazi olarak bir şeyin veya konunun üzerinde durma manası için cevelan kelimesi kullanılmış.

"Bak, şu kâinat-ı seyyalede, şu mevcudat-ı seyyarede cevelan eden zîhayatlara!"(3)

Deveran: Devretmek manasındadır. Mevcudatın kendi çevresinde bir devir yapacak şekilde hareket etmesidir. Külliyatta gece ve gündüz, kanın döngüsü, saatin milleri, rüzgârlar, gezegenler, ruhaniler ve özellikle zerreler için kullanılmıştır.

"...hakikatta biri enfüsî, diğeri âfâkî iki hareket-i cezbekâranede zikir ve tesbih-i İlahî ile Mevlevî gibi zikreden ve deverana kalkan o zerreleri,.."(4)

Cereyan: Akma, akış, akıntı, akım manasındadır. Gerçek manası olarak elektrik akımıdır. Ama bu kelime mecazi olarak fikri, dini, siyasi hareketlere ve akımlara cereyan denilmiştir. Bu manada Külliyat'ta çok geçmektedir. Nadir olarak bu akımlar için seyelan kelimesi de kullanılmıştır. Cereyan kelimesi hüküm sürmek ve meydana gelmek manasında da çok kullanılmıştır.

Şuna dikkat etmek gerekir. Bir kelime yalnızca bir varlığa tahsis edilemez; birçok varlık için kullanılabilir. Çünkü bir varlığın birçok özelliği olabileceği gibi o kelimenin yan ve mecaz manaları da olabilir. Mesela, zerratı düşünelim. Zerreler yani atomlar kendi çevresinde dönmesi ile deveran, öteleme vb. hareketler ile yer değiştirmesiyle cevelan edebilir.

Ziruh olan melekleri düşündüğümüzde, sürekli arz ile sema / melekut âlemi arasında gidip gelmeleri ile deveran, arzı dolaşmaları ile cevelan, dünyadaki mahlukatı temaşa ve mütalaa etmeleri ile seyeran, sürekli ve kesintisiz sel gibi birbirinin yerine geçmeleri ile seyelan edebilirler.

"Kezalik bu kesif âlemde ruhanîleri deverandan, cinnîleri cevelandan, şeytanları cereyandan, melekleri seyerandan menedecek bir mani yoktur."(5)

Dipnotlar:

(1) bk. Sözler, Otuz Üçüncü Söz, Yirmi Birinci Pencere.
(2) bk. Mektubat, Yirmi Dördüncü Mektup, İkinci Makam.
(3) bk. Sözler, Yirmi İkinci Söz, İkinci Makam.
(4) bk. age, Otuzuncu Söz, İkinci Maksat.
(5) bk. Mesnevi-i Nuriye, Zeylü'l-Habbe.

Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü