"Mümkündür. Fakat gayet azîmdir ve harikadır. Zaten böyle harika bir eser, bir harika san’atla, çok acip bir yolla olur..." Birinci Yolu izah eder misiniz?
Değerli Kardeşimiz;
"Bu kâinatın gayet muntazamca tedbir ve tedvîri bilmüşahede görünüyor. Bunda iki yol var:
"Birinci Yol: Mümkündür. Fakat gayet azîmdir ve harikadır. Zaten böyle harika bir eser, bir harika san’atla, çok acip bir yolla olur. O yol ise, mevcudat, belki zerrat adedince vücudunun şahitleri bulunan bir Zât-ı Ehad ve Samedin rububiyetiyle ve irade ve kudretiyle olmasıdır."
"İkinci Yol: Hiçbir cihet-i imkânı olmayan ve imtinâ derecesinde müşkilâtlı ve hiçbir cihette mâkul olmayan şirk ve küfür yoludur."(1)
Kâinatın en ince ayrıntısına kadar mükemmel bir şekilde idare edilmesi ve çekip çevrilmesi gözle görünen bir hakikattir. Güneş'in her gün belli bir saatte doğup belli bir saatte batması, mevsimlerin düzenli bir şekilde yer değiştirmesi, topraktan sayısız bitkilerin yetiştirilip canlıların beslenmesinin sağlanması gibi sayısız muazzam icraatlar, hem kâinatın mükemmel bir şekilde idare edildiğinin delili oluyor, hem de kâinatta devam eden hassas nizam ve intizamın varlığını ispat ediyor.
Kâinatın bu denli mükemmel bir şekilde idare edilmesinde iki ayrı yol akla geliyor:
Birincisi, "Kâinat sonsuz ilim, mutlak irade ve nihayetsiz kudret sahibi Allah tarafından idare ediliyor." ki, kâinattaki bu muazzam icraatlar ve harika işler ancak bu vasıflara sahip olan Cenâb-ı Hak tarafından yapılabilir. Mevcudatın varlık sahasına çıkması ancak bu yolla mümkündür. Evet, mevcudatın yaratılması veya yoklukta kalması, yani olup olmaması müsavidir. İşte olup olmaması müsavi olan bu varlıkları, yokluktan varlığa çıkaracak Zat , ancak, varlığı Vacib, Ezelî, Ebedî, Vahid, Ehad, Samed ve bütün sıfatları mutlak kemalde olan Allah’tır.
İkincisi, "Kâinatı ve içindeki her şeyi kör, sağır ve cahil olan tabiat ve sebepler mükemmel bir şekilde idare etmektedir." Üstadımızın "küfür ve şirk yolu" dediği bu ikincisidir. Varlıkların bu yol ile kendi kendine olması veya hayatsız ve şuursuz kanunlar vasıtasıyla tesadüfen meydana gelmesi mümkün değildir.
Her şeyi yaratan, her şeyi çekip çeviren, her şeyi tedbir ve idare eden ancak Allah’tır.
(1) bk. Lem'alar, On Üçüncü Lem'a, On Üçüncü İşaret.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
