"Beşinci Temsil: Tecerrüt sırrıdır." Tecerrüd sırrına göre, kudret nazarında büyük ile küçük nasıl eşit olabilir?
Değerli Kardeşimiz;
"Mesela: Teşahhusattan mücerred bir mahiyet, bütün cüz’iyatına en küçüğünden en büyüğüne tenakus etmeden, tecezzi etmeden bir bakar, girer. Teşahhusat-ı zahiriye cihetindeki hususiyetler, müdahale edip şaşırtmaz. O mahiyet-i mücerredenin nazarını tağyir etmez. Mesela iğne gibi bir balık, balina balığı gibi o mahiyet-i mücerredeye maliktir. Bir mikrop, bir gergedan gibi mahiyet-i hayvaniyeyi taşıyor."(1)
Bu temsilde de yine ilahi kudrete nisbeten, az ile çoğun, fert ile cemaatin bir farkı olmayacağına başka bir misal verilmiş oluyor. Şu var ki, bu misal, doğrudan ilahi kudret hakkında kullanılamaz. Zira “teşahhusattan mücerred bir mahiyet” mahluk değildir, mücerred bir manadır. Kudret, o mahiyetin cüz’î fertlerine taalluk eder. Mesela, balık kelimesi bir cins ismidir, bir mahiyetin unvanıdır; külli bir mana taşır ve bu mana mahluk değildir. Ancak bu külli manayı taşıyan cüz’î fertler, yani bildiğimiz bütün balıklar müşahhastırlar; hariçte vücutları vardır, mahlukturlar. İşte bir tek balığa da balık denir, binlerce ve milyarlarca balığa da yine balık denir. Burada bir ile milyarın farkı yoktur.
Üstad Hazretleri burada, Allah’ın sonsuz kudreti için azla çoğun, fertle cemaatin farkı olmadığına mahiyetler âleminden bir misal vermiş oluyor. Daha önce de ifade edildiği gibi, bu temsiller hakikatin kabulüne aklı yaklaştırmak içindir, hakikate aynen tatbik edilmeleri gerekmez ve böyle bir uygulama yanlış telakkilere de yol açabilir.
Bu vesileyle konuyla yakın alakası bakımından mahiyet ve hakikat üzerinde kısaca duralım:
Eşyanın ilm-i İlâhîdeki hallerine “mahiyet” denilir. Bu ilmî vücutlara Muhyiddin Arabî Hazretleri "âyan-ı sabite" demiştir. İlmî vücutlar mahluk değildirler, ancak kudret dairesine çıktıklarında mahluk olurlar ve “hakikat” adını alırlar.
Buna göre, Allah’ın ilmindeki mahiyetler esma-i İlahiyenin gölgeleri, ilim dairesinden kudret dairesine geçenler ise gölgelerin gölgeleridir.
1) bk. Sözler, Yirmi Dokuzuncu Söz, İkinci Maksat.
Selam ve dua ile...
Sorularla Risale Editörü
Yorumlar
Tecerrüd Sırrını biraz daha açar mısınız?
İnsan tahta cinsinden olmadığı için yani tahta olup tahtaya özgü kaide ve kurallara tabi olmadığı için tahtayı alır, keser, biçer, düzeltir, şekil verir ondan güzel bir abajur yapar bu insan için gayet kolay ve rahattır.
Ama tahta cinsinden olan bir kütük insanın bu yaptığı işleri asla yapamaz çünkü kütük tahta cinsinden olduğu için tahtada geçerli olan bütün kaide ve kurallar onun önünde bir engeldir. Mesela insanın eli olduğu için bir tahtayı kolaylıkla kavrar ve şekilden şekle sokar ama bu el kütükte olmadığı için kütük insan gibi tahtayı kavrayamaz kendi cinsinden olan bir tahtaya şekil veremez.
Yine insan akıl ve şuur sahibi olduğu için tahtayı nasıl kesip biçtiğini bilir ve onun üstünde tam tasarruf sağlar ama kütükte bu şuur ve akıl olmadığı için o kütük kendi gibi şuursuz olan diğer tahtalar üzerinde tasarrufta bulunamaz. İnsan el, akıl gibi üstün özellikler sayesinde tahtadan mücerret ve üstündür.
Tahtaya şekil verecek ustanın tahta cinsinden olmaması gerekiyor ki tahta üzerinde tam bir hakimiyet kurabilsin.
Allah’ta aynı şekilde maddeden mücerret madde cinsinden olmadığı için madde içinde geçerli olan kayıt ve kurallar Allah hakkında geçerli değildir. Bu sebeple Allah’ın maddeyi tedbir ve tasarruf etmesi gayet basit ve kolaydır tıpkı insanın tahta üstündeki tasarrufu gibi.